|
8-BOB. AUDITNING HISOBOT STANDARTLARI
8.1. Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumot
Moliyaviy hisobot tarkibidagi boshqa ma’lumotga quyidagilar kirishi mumkin:
Ijroiya organi raisi yoki ish boshqaruvchisining xati;
Moliya hisobotlari va ichki nazorat uchun uning mas’ulligi xususida
ma’muriyatning bayonoti;
Asosiy moliyaviy ko’rsatkichlar;
Quyidagilarning moliyaviy sharhi:
a) kapital qo’yilmalar;
b) texnik qarash va kapital ta’mirlash, reklamaga, shuningdek, tadqiqot va
ishlanmalarga doir foydalanish xarajatlari;
Tushuntirish yozuvlari;
Moliyaviy ma’lumotlarni ochib beradigan chizmalar, jadval va grafiklar.
Boshqa ma’lumot va tekshirilgan moliyaviy hisobotlarini o’z ichiga olgan
hujjatni auditor o’qishi kerak.
Hujjatni o’qiyotgan auditor xo’jalik yurituvchi sub’ektning faoliyati va
moliyaviy ahvolini yaxshi bilishi, audit paytida aniqlangan muammolardan xabardor
bo’lishi shart.
Auditor
boshqa
ma’lumotni tekshirilgan moliya hisobotlari bilan
taqqoslashdan tashqari raqamli ma’lumotlarni qayta sanaydi, ularni ish qog’ozlaridagi
raqamlar bilan solishtiradi.
Agar boshqa ma’lumot moliya hisobotlariga kiritilgan ma’lumotlarni o’z ichiga
olsa, bunday ma’lumotlar tekshirilgan moliya hisobotlaridagi ma’lumotlar bilan
taqqoslanishi kerak.
Boshqa ma’lumotda tilga olingan barcha ko’rsatkichlar tekshirilgan moliya
hisobotlari asosida qaytadan sanab chiqiladi.
Yangidan sanab chiqilgan ma’lumotlar boshqa ma’lumotdan olingan
ko’rsatkichlar bilan taqqoslanishi kerak.
Boshqa ma’lumot moliya hisobotlarining, masalan, sotilgan mahsulot tannarxi,
savdo chiqimlari va umumiy boshqaruv xarajatlari to’g’risidagi ma’lumotlarini
119
tasdiqlaydigan tushuntirish yozuvlarini o’z ichiga olishi mumkin. Ana shu
tushuntirish yozuvlarining ayrim qismlari auditor ish qogozlaridagi kengaytirilgan
qoralama balans ma’lumotlari bilan taqqoslanadi.
Agar boshqa ma’lumotni o’rganayotganda auditor ana shu ma’lumot bilan
tekshirilayotgan moliya hisoboti o’rtasida jiddiy zid kelishni aniqlasa, auditor moliya
hisoboti yoki boshqa ma’lumot tuzatilishi kerakmi yoki yo’qligini belgilashi kerak.
Agar tekshirilayotgan hisobotga tuzatish kiritish zarur bo’lsayu, xo’jalik
yurituvchi sub’ekt tuzatishlarni o’z moliya hisobotiga kiritishdan bosh tortsa, auditor
shak-shubhasiz ijobiy xulosadan farq qiluvchi xulosa tuzishi kerak.
Agar boshqa ma’lumot tuzatishga muhtoj bo’lsayu, xo’jalik yurituvchi sub’ekt
unga tuzatishlar kiritishdan bosh tortsa, auditor auditorlik xulosasiga aniqlangan
jiddiy zid kelish bayon etilgan xatboshini kiritish masalasini ko’rib chiqishi yoki
boshqa choralar ko’rishi shart. Kqrilgan choralar, masalan, dastlabki auditorlik
xulosasidan farqlanadigan yangi xulosa tuzish yoki fikrini ifodalashdan bosh tortish,
alohida holatlarga, zid kelish tabiati va muhimligiga bogliq bo’ladi. Auditor yuzaga
kelgan vaziyatda bundan keyin nima qilish xususida tavsiyalar olish uchun yuristga
murojaat qilishi kerak.
Jiddiy zid kelishlarni aniqlash maqsadida boshqa ma’lumotlarni o’rganayotgan
auditor faktlarni jiddiy buzishlarga duch kelishi mumkin.
Mazkur standart nuqtai nazaridan olganda "faktlarni jiddiy buzishlar", agar
tekshirilayotgan moliya hisobotida taqdim qilingan masalalarga taalluqli bo’lmagan
bunday ma’lumot noto’g’ri taqdim etilgan bo’lsa, mavjud deb hisoblanadi.
Agar auditor boshqa ma’lumotda faktlarni jiddiy buzishlar borligini aniqlasa, u
ana shu masalani xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati bilan birga muhokama qilishi
kerak. Masalani rahbariyat bilan muhokama qilayotganida auditor har doim ham
boshqa ma’lumotning va auditor so’rovlariga rahbariyat javoblarining asosliligini
baholashi mumkin emas va mulohazalar hamda fikrlar o’rtasida haqiqatan ham farq
bor-yo’qligini ko’rib chiqishi kerak.
120
Auditor shubhasiz faktlar jiddiy buzilgan deb hisoblagan taqdirda u
rahbariyatdan xo’jalik yurituvchi sub’ekt yuristi singari malakali uchinchi tomon
bilan maslahatlashishni iltimos qilishi va olingan javobni tahlil qilishi shart.
Agar auditor boshqa ma’lumotda xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati
tuzatishdan bosh tortayotgan faktlar buzilishi mavjud degan xulosa chiqarsa, auditor
o’zining nuqtai nazarini yozma shaklda ijroiya kengashiga ma’lum qilishi va keyingi
tadbirlari xususida o’z yuristi bilan maslahatlashib olishi kerak.
Hech qanday boshqa ma’lumotdan auditorlik xulosasi tuzilgunga qadar auditor
foydalana olmagan taqdirda u boshqa ma’lumot bilan moliya hisoboti muvofiq
kelmasligining muhimlik darajasini belgilash uchun boshqa ma’lumotni iloji bo’lgan
eng qisqa muddatlarda o’rganishi kerak bo’ladi.
Agar boshqa ma’lumotni o’rganarkan, auditor jiddiy zid kelishlarni belgilasa
yoki faktlarni ochiqdan-ochiq jiddiy buzishlarni aniqlasa, u moliya hisoboti va
boshqa ma’lumotni qaytadan ko’rish kerakligi yoki kerak emasligini belgilashi kerak.
Tekshirilayotgan moliya hisobotini qayta ko’rib chiqish taqozo etiladigan
taqdirda "Balans tuzilgan sanadan keyingi voqealar" standarti qoidalariga amal qilish
lozim.
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan va xo’jalik yurituvchi
sub’ekt uni amalga oshirishga rozi bo’lgan hollarda auditor holatlar bo’yicha rusum-
qoidalarni bajarishi shart. Rusum-qoidalarga ilgari chiqarilgan moliya hisoboti,
auditorlik hisoboti va boshqa ma’lumot foydalanuvchilariga o’zgarishlar to’g’risida
ma’lum qilinganiga ishonch hosil qilish uchun rahbariyat amalga oshirgan tadbirlar
sharhi kiritilishi mumkin.
Boshqa ma’lumotni qayta ko’rib chiqish zarur bo’lgan, lekin rahbariyat qayta
ko’rishni amalga oshirishdan bosh tortadigan hollarda auditor tegishli harakatlar
amalga oshirilishi mumkinligini ko’rib chiqishi shart. Bunday harakatlarga auditorda
shubha uyg’otadigan boshqa ma’lumotga doir masalalarda xo’jalik yurituvchi sub’ekt
rahbariyatini yozma shaklda xabardor qilish, shuningdek, yuridik maslahat olish kabi
tadbirlar kiritilishi mumkin.
121
Do'stlaringiz bilan baham: |
