X-xi асрларда Германия Режа



Download 83 Kb.
bet1/2
Sana23.12.2022
Hajmi83 Kb.
#895086
  1   2
Bog'liq
1480792263 66358


X-XI асрларда Германия


Режа:



  1. X-XI асрларда Германияда феодал муносабатларнинг ривожланиши.

  2. Италияга килинган юришлар ва Германия империясининг ташкил топиши.

  3. Папалар ва императорларнинг инвеститура учун кураши.

843 йилда Верденда булган таксимотга мувофик «Шаркий Франк ерлари» (булгуси Германия территорияси назарда тутилган эди) Людовик Немисга (ёки немисча, Людвигга) утди. Аслида бу ердар бир неча кабилавий князликларнинг – герцогликларнинг ерлари эди. Мамлакатнинг хеч кандай миллий бирлиги тугрисида у вактда суз хам булиши мумкин эмасди. Герцогликлар шимолдан – жанубга караб куйидаги тартибда жойлашган эди: Саксония, Франкония, Швабия (илгариги Аллемания), Бавария. Бирмунча кейинрок бориб гарбда жойлашган бешинчи бир герцоглик – Лотарингия кушиб олинди. Рейннинг нариги томонидаги ерларда феодаллашув процесси Франциядагига караганда сустрок булди. Хатто Х асрнинг бошларида хам Германия, у кадар феодаллашмаган эди. Жамоаларга – маркаларга уюшган эркин дехконлар узок вактгача уз мустакилликларини саклаб келдилар. Крепостнойлаштириш йулидаги уринишларга дехконлар катта кузлонлардан бири, масалан, 841-842 йилларда Саксонияда булиб, у «Стеллинг» деган ном билан машхурдир. Бу кузголон дехкон жамоаларнинг иттифоки булиб, бу иттифок эски мажусийлик байроги остида иш курган эди, бу иттифок хам келгинди франк зодагонларига, хам махаллий сакс зодагонларига карши каратилган эди. Рим таъсирини утказишнинг, жумладан, хусусий мулкчиликнинг ва ерга бириктириб куйиб шахсий карам килишнинг янги формаларини киритиш Рейнинг нариги томонида анча секин амалга оширилмокда эди. Бирок Х ва ХI асрларда хам феодаллашув анча муваффакият козонди. Марка, яъни жамоа тушкунликка юз тутди. Катта дунёвий ва черков ер эгалари тобора куп ерни уз кулига ола борди. Дехконларнинг илгариги чек ерлари – Гуфа майдаланиб борди. Хусусий мулкчиликнинг ривожланиши оркасида ер кулдан- кулга ута бошлади. Дехконларнинг бир кисми уз еридан ажраб феодал ер эгалига карам булиб колди. Коммендация, яъни узини кудратли кушнисининг, йирик ер эгасининг хомийлигига топшириши, иммунитет, яъни ер эгасининг давлат функцияларини олиб бориш ва биринчи навбатда теварак - атрофида ахолини суд килиш, Рейн буйидаги черков ерларида ( асосан Франконияда ) жуда хам авж олиб кетган перекайитлик муносабатлари Х – ХI асрларда Рейнинг нариги томонида тобора тез- тез учрайдиган булди. Бу процессларнинг хаммаси шуни курсатадики, юз-икки юз йил илгари гарбий Франк давлатида феодал муносабатлар кандай авж олган булса, Германияда хам гарчи кечикиб булса хам, шундай авж олди. Германияда катта ер эгалигининг авж олишида кирол хазинасига карашли ерларнинг толон торож килиниши катта роль уйнади, Кароллингларнинг кейинги кучсиз кироллари бу ерларни уз кулларида саклаб кололмади. Шу билан бир вактда, Герман феодалларининг шаркда слявянлар ва венгрларга карши, жанубда Италияга карши олиб борилаётган урушлари кенгайган сари, Германияда рицарлик хам тобора зур бериб авж олди. Германияда феодал муносабатлар ривожланишининг узига хос хусусиятлари сифатида черков ерларида ташкил топган фогт - деб аталадиган ер эгалигининг кенг таркалганлигини курсатиб утиш керак. Дастлаб фогтлар черковда хизмат килар, у ерда харбий ва судьялик вазифаларини адо этар эдилар, ( advocati eclesiae) ва бунинг эвазига черков ерларининг бир кисмини фойдаланиш учун олар эдилар. Кейинчалик бу ерлар наслдан – наслга утадиган феодал ерларига айландилар, Фогтларнинг узлари эса хакикий феодал булиб колдилар. Урушлар феодаллар кучини маълум даражада бирлаштиришни талаб килиб кирол эса феодаллар лашкарларининг саркардаси сифатида зарур эди. Бу нарса уларни киролга буйсунишга мажбур килар эди. Нихоят рицарларнинг сиёсий ролини хам этиборга олиш керак. Рицарлар тобора купайиб, сословий булиб борган сари кирол хокимяти катта феодаллар билан тукнашув да рицарларга таяна оларди халк оммасини тушкунликка солиш давом этиб бораётган шароитда кирол хокимяти халк харакатига, дехконлар харакатига карши таянч сифатида феодалларнинг хаммасига хам зарур эди. Генрих I нинг угли Оттон I (936 – 973) Кирол хокимиятини мустахкамлашни давом эттирди. У даставвал бошка герцоглар устидан назоратни кучайтирди, бунинг учун никох ва бошка кариндошлик алокаларидан фойдаланди. Кирол таъсирини бутун мамлакатга ёйишнинг иккинчи бир усули епископлик системаси булди. Оттон черков билан дустона алока боглади. У епископларга кенг микёсда иммунитет хукуклар берди ва уларга жуда куплаб ер улашди. Шу билан бирга епископларни хам унинг узи тайинларди. Черков ерларидан келадиган даромадлар Кирол хазинасига купдан-куп хисса ажратди. Шундай килиб Германияда черков манфаатлари билан давлат манфаатлари бир – бирига чатишиб Геманиянинг турли вилоятларидаги епископлар махаллий князларга – герцогларга эътибор бермай бевосита киролга буйсундилар. Шу билан бир вактда епископларнинг киролга тобелиги уларнинг Рим папасига деярли буйсунмай куйишига олиб келди. Оттон I отасининг агрессив ташки сиёсатини давом этирди. Оттон I замонида Эльбанинг нариги томонидаги славянларга карши кураш янада кучли суратда давом этди. Эльбанинг нариги томонидга немис колонистлари кучиб келиб урнаша бошлади. Уларнинг энг яхши ерларини тортиб олиб, колонис-немисларга берар эдилар. Баъзан эса хатто немис феодаллари билан тинч муносабат урнатишга мойил булган славянларнинг 30 га якин князини уз хузурига «зиёфат»га чакириб, шу ерда буйрук бериб уларнинг хаммасини улдиртириб юборди. Оттон I венгрларга карши курашни давом эттирди. У 955йилда Леха дарёси буйида ( Аугсбургга якин бир жойда ) венгрларга яна зарба беришга муваффак булди. Шундан кейин венгрлар Германия ерларига хужум килишни тухтатдилар. Улар христианликларни кабул кила бошладилар ва немисларнинг таъсирига ута бошладилар, кейинчалик венгр феодаллари немисларнинг славянларга карши олиб борган курашида бир неча мартта немисларга иттифокчи булдилар. Лекин Оттон асосий эътиборини шаркка эмас, балки Италиянинг жанубига каратди, чунки Италия герман императорларининг – дунёга хоким булиш режаси асосий урин тутар эди.
Италия Х асрда анча феодаллашган эди. Бу ерда феодаллашиш процесси Германидагига караганда анча илгарилаб кетди. Италияда феодал муносабатлар жуда бошкача бир тарзда узига хос хусусиятлар билан бошланди. Лангобардлар уз даврида Италиядаги кулдорлик тузумини узил-кесил тугатганлиги Шимолий ва урта Италия дехконларнинг ахволига ижобий таъсир курсатди. Бу ерда дехконлар бориб–бориб асоратга солинган булсаларда, хар холда бу ерда крепостнойлик у кадар каттик булмади. Жумладан, бу хол шу ифодасини топган эдики, дехконларнинг мажбуриятлари илгаригидек узбошимчалик булмасдан, балки аник бир нормага солинган эди. Иккинчи томондан, Италияда шахарлар анча эрта ривожлана бошлаганлиги сабабли крепостной дехконлар шахарларга кетиши, натурал мажбуриятларни пул билан муддатидан илгари тулаши, эркини сотиб олиши мумкин эди ва хакозолар. Италияда крепостной дехконлар билан бир каторда крепостной булмаган, лекин еридан махрум килинган дехконлар куп эди. Бу дехконлар феодалларнинг ерларини маълум муддатга ёки эгаси билан махсус тузилган ёзма шартнома–контракт (улар либерлар деб аталарда хам ) да курсатилган шартлар билан ижарага олар эдилар. Италия Х асрда сиёсий жихатдан Европада энг таркок бир давлат эди. У жуда куп мустакил герцоглик, графлик, ва епископларга булиниб кетган эди. Ўрта Италиядаги папа давлати хам феодаллашган эди. Папалик тахти хар турли римлик аристократия хонадонлари ўртасидаги найранглар, ва конли урушларга сабаб булмокда эди. Италия жанубий территориясининг бир кисми хали Византияга карар эди, бир кисмини эса араблар босиб олган эди. Бирок Италия сиёсий жихатдан шундай таркок булишига карамасдан, мамлакатда шахар хаёти зур бериб тараккий этмокда эди. Италия шахарлари хали хам Ўрта денгизда Византияликлар ва араблар билан савдо килар эди. Шахарлардаги турли хилдаги хунарлар ривожланмокда эди. Х асрда савдо ва шахарларнинг ахамияти жуда кам булган Германияга нисбатан Италия герман феодалларига жуда катта бойликларга эга булган, зеб–зийнатли ва фаровон мамлакат булиб куринар эди. Оттон I нинг угли билан невараси – Оттон II хам, Оттон III хам бутунлай Италиядаги сиёсат билан банд булди. Оттон II жанубни кулга киритишга харакат килди. У Неаполь билан Терентини босиб олди. Лекин пировард–окибатда 983 йилги араблар билан булган денгиз жангларидан бирида маглубиятга учради, орадан куп утмай, Равеннада ёш ўлиб кетди. Онаси императрица Феофания регент булиб идора кила бошлади. Лекин унинг обрўси яхши эмас эди. Император – кирол хокимиятининг заифлашганлигидан фойдаланиб, герман герцоглари ўз князларини бутунлай мустакил хокимлар сифатида идора кила бошладилар.
Конград II яна конун чикариб, рицар феодалларини наслдан – наслга мерос булиб утадиган килиб куйди. Италиянинг йирик феодалларига карши курашда Италия рицарлари–вавассорларни кирол томонига огдириб олиш максадида Конрад II бу конунни дастлаб 1037 йилда Италия учун чикарган эди. Сунгра, орадан куп вакт утмай, бу янги конун Германияга хам тадбик килинди. 1034 йилда Конрад жанубда Сон ва Рона дарёлари хавзасидаги бутун бошлик Бутунгрия кироллигини, шунингдек Провансни кушиб олишга мувваффак булди ( Германиянинг Провансдаги таъсири Оттон I Прованс кироличаси Адельгейдага уйланган вактдан бошланган эди. Генрих III Чехия князи славян Бржетиславни ўзига вассал тарзида карам килиб олди ( 1041 ). У Польша билан Венгрияга хам уз таъсирини утказди. Германияда Франкония ерларидан ташкари, император Бавария ва Швабия герцогларини хамда жануби – шаркда янги бир герцокликни – Каринтияни хам бевосита назорат килар эди. Факат Саксония, Лотарингия ва Бургундиягина илгариги автономиялик холатини саклаб колган эди. Генрих III купайиб бораётган рицарларга таяниш билан бирга, уз иттифокчиси булган черков хизматчиларидан фойдаланишни хам давом эттирди.
XI асрнинг урталарида католик черкови алохида бир холатда эди. Бир томондан, бу вактда черков уз таъсирини бутун Гарбий Европга ёйган эди. XI асрда Скандинавия халклари, Венгрия, Польша христианликни узил-кесил кабул килди. Черков идораларида бир харакат вужудга келиб, бу харакат юкорида курсатилиб зиддиятларни хал килишни, папанинг черков устидан булган хокимиятини кучайтиришни ва черковнинг узининг дунёвий хокимиятидан мустакиллигини оширишни уз олдига максад килиб куйди. Бу кайфиятларнинг ифодачиси Клюний монахлари Франция, Германия ва Италияда унлаб янги монастирлар очиб, алохида бир монастирлар федерациясини туздилар. Бу федерация папанинг махсус хомийлиги остида эди. Клюнийчилардан бири, Гильдебранд номли итальян (тосканалик) бир гурух хамфикрлари билан биргаликда 25 йил давомида папа курияси бир нечта папа даврида рахбарлик мавкеини эгаллаб келди. Пировардида Гильдебранднинг узи папа булиб, Григорий VII (1073-1085) деган ном олди. Григорий VII хар канака келишишни хам ёмон курадиган, мустахкам иродали, ужар фанатик, жуда кескин киши булиб, Теоратик идеяларни узлаштириб олган эди.
Рим черковининг юкорида айтиб утиллган реформаларидан дастлабки иккитасининг амалга ошуви шу нарса имкон бердики, бу вактда император Генрих хали ёш эди. Генрих Ш улган йили у энди 6 ёшга кирган эди. Императорнинг ёшлигидан империядаги князлар фойдаланиб колди, натижада Германияда XI асрнинг 50-60 йилларида сиёсий жихатдан тула тартибсизлик хукм сурди. Шунинг учун хам папалик узок вактгача император хокимияти билан хисоблашмади. Бирок Рим курияси инвеститурага оид учинчи реформага утган вактда, энди балогатга етган Генрих IV бунга каттик норозилик билдирди. 1076 йилнинг бошларида Вормсда булган черков йигилишида (бу йигилишга герман епископлари ва зодагонларнинг юкори табакалари тупланган эди) императорнинг талаби билан Григорий VII урнидан туширилди.
Император билан папа уртасидаги курашнинг кескинлашув сабабаларини тушуниш учун императорнинг узининг 70-йилларда Германияда олиб борган сиёсатини билиб олиш керак. Генрих IV каттик кул ва шухратпараст кирол эди. Отаси Генрих III сингари, у хам феодал зодагонларнинг узбошимчалигини жиловлашга харакат килди. Унинг даврида кироллик – императорлик хокимиятининг таъсири Франкониядан ташкари, кушни Швабияда, шунингдек, Саксонияда хам кучайиб борди. Генрих IV Саксонияни буйсундиришни уз олдига энг биринчи сиёсий вазифа килиб куйди. У Гарбий Саксонияда янгидан-янги император касрлари куришни давом эттирди, саройини шу ерга кучириб борди ва босиб олинган мамлакатда кандай хужайинлик килса, бу ерда хам худди шундай хужайинлик килди. Саксонияда император поместьеларининг сони борган сари ортиб борди (XI асрининг охирида императорнинг Франкониядаги ерларида канча поместьеси булса, Саксонияда хам шунча поместьеси бор деса буларди). Император Саксониянинг бой урмонларини тортиб олиб, уз мулкига айлантира бошлади. Анча кисми хали эркин булган саксон дехконларига жуда огир император солиги (census) солинди. Импраторга карашли имениеларни бошкарувчи министериаллар дехконларнинг жамоа ер-сувларидан фойдаланишни кийинлаштириб куйди. Бирор сабаб билан уз еридан ажраган эркин дехконларнинг-фреймаенларнинг бир кисми карам кишиларга ёки хатто-«франклар» ва «шваблар» учун баршчина мажбурияти бошлади. Дехконларнинг императорга ва унинг амалдорларига-министериаллар ва фогтлар (епископлар номидан черковга каршли ерларни бошкарувчилар)га ва шу кабиларга нафрат кузи билан караши табиий эди. Саксонияга сукилиб кириб бораётган Франк ва Швабия феодалларини улар дехкон жамоаларига зулм килувчи ва уларни эзувчи асосий золимлар деб хисоблардилар. Тугри, бу вактда Саксония зодагонлари хам крепостник феодалларга айлана бошлаган эди. Лекин, императорга, епископларга ва монастирларга караганда Саксония феодалларининг ерлари бирмунча кам эди. Саксония феодаллари хам императорга ва унинг атрофдагиларга нафрат кузи билан карар эди, уларга Саксонияни эксплуатация килувчи ажнабийлар деб карар эди. Шунинг учун хам Саксонияда 1073-1075 йилларда кузголон кутарилди. Бу кузголонда махаллий дехконлар хам, махаллий феодаллар хам катнашди. Кузголон 1073 йилнинг августида кутарилди. У шу кадар шиддатли ва катта кузголон булдики, Генрих IV нинг узи хам кузголончилар кулига асир тушишига сал колди. У зур кийинчилик билан ва жуда катта хавф-хатар остида Сасониядан кочиб жон саклаб колди. Дехконлар императорга карашли купгина поместьелардаги хужалик биноларига ут куйдилар, бу вактгача тулаб келган тулов ва баршчиналарини туламай куйдилар.
Бирок дехконларнинг актив харакати сакс феодалларини куркувга солди. Дехконларга билдирмасдан туриб, феодаллар император билан музокара бошлаб, уни узларига купрок ён бердиришга харакат килдилар. Сакс зодгонлари императорга карши уруш харакатларини сустлик, бушанглик билан олиб борди. Гених IV эса буларнинг хаммасидан жуда усталик билан фойдаланди. 1075 йил ёзининг бошларида у, бир кисми императорнинг франкониялик рицарлардан, бир кисми Швабия тогликларидан иборат булган катта кушин билан Саксонияга бостириб кирди. 1075 йил 9 июнда Лангензольц деган жой якинида кузголончиларнинг асосан дехконлардан иборат булган кушинларини тор-мор килди. Дехконларга кушилмай, узларича алохида жанг килган сакс феодаллари хам маглубиятга учрадилар. Лекин улар дехконларга караганда оз талофат курдилар. Кузголончи дехконлар маглубиятга учраш натижасида жуда катта талофат курдилар, улардан бир неча минг киши халок булди.
1075 йилнинг икинчи ярмида Генрих IV Саксонияда бутунлай хужайин булиб колди. Бу улка жуда каттик таланди ва вайрон килинди. Саксония якин орада Франконияга кушилиб кетадигандай куринган эди. Генрих IV сакслар устидан галаба козонгач, узини Григорий VII га нисбатан хам хужум сиёсати юритиш учун етарли даржада кучга эгаман, деб хис килди.
Инвеститура учун кураш XI асрнинг охириди ва XII асрнинг бошларида хам давом этди. Григорий VII нинг ворислари Генрих IV га карши унинг уз углини-Генрих V ни куроллантирдилар. Бирок Генрих V отасининг урнига узи император булиб олагандан кейин, у хам инвеститурадан воз кечишни истамади. Генрих V кироллик килган даврнинг охирги вактларидагина, 1122 йилда, у билан Каллист II уртасида В о р м с к о н к о р д а т и деб ном олган келишув шартномаси тузилди. Вормс конкордатида епископларнинг рухонийлар томонидан сайланиши принцип килиб белгиланди. Шу билан бирга, Германияда сайловлар императорнинг узи ёки унинг вакиллари иштрокида утказиладиган булди. Бургундия билан Италияда эса епископ сайлашга императорнинг катнашиши кузда тутилмади. Сунгра император папа билан булган кураш вактида ундан тортиб олинган черков мулкини кайтариб беришни ваъда килди. Инвеституранинг узи эса конокордатга мувофик икки кисмга булинди – бир кисми черков инвеститураси (узук ва хассадан иборат) булиб. Буни папа берадиган булди, иккинчи кисми дунёвий инвеститура (салтанат хассасидан иборат) булиб, буни император берадиган булди, император шу билан узининг епископлар устидан сеньорлик хукукини таъкидлади.
Умуман олганда, конкордат императордан хокимиятнинг епископларга булган таъсири заифлашди. Черков ерларидан императорга туланадиган туловлар эса энди камайтирилиб, дунёвий ленчиларнинг мажбуриятларига тенглаштирилди. Инвеститура масаласидаги ён беришдан ташкари, конкордатда императорга нокулай булишига карамай, Григорий VII амалга оширилган бошка ислохатларга хам папага индамай ён берилган.

Download 83 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish