X. X. Komilova, U. A. Vohidova

•X #
12-chizma. Shakllar kontrasti va o'xshashligi
Moslashtirishning eng oddiy turi  -  о ‘xshashlik,  ya’ni  xossalari 
teng  elementlaridan  kompozitsiya  tuzish.  0 ‘xshashlik  niatlaridan 
ehtiyotqorlik  bilan  foydalanish  kerak,  chunki  ayrim  elementlar 
takrorlanishi tez zeriktiradi va ta ’simi susaytiradi.
Kostyum  kopozitsiyasida  baravariga  kontrast  nyuans  va 
o'xshashlik vositalari  qo‘llanishi  mumkin.  Masalan,  shakl  kontrasti, 
faktura  nyuansi va rang o'xshashligi.
M etrikva  ritmik  tuzilishlar
Ritm -  bu  shakl  elementlar va  intervallar soni  va  sifati  ketma- 
ket  qonuniy  o'zgarishiga asoslanadigan murakkab  tushuncha.  Ritm -  
bu kompozitsiya elementlami qonuniy takrorlanishi.
Kostyumda  quyidagi  kompozitsiya  elementlari  ritmik  takror­
lanishi mumkin:  hajm va shakllar, chiziqlar,  bezaklar, rang, detallar, 
faktura,  fumitura.  Shakl  elementlami  takrorlanish  intervali  m a’lum 
razmerli  yoki  nol,  ya’ni  intervalsiz  bo‘lishi  mumkin.  Shakl  ele­
mentlari  gorizontal va vertikal,  diagonal  va spiral, vintsimon,  radial 
yoiialishda bo‘ lishi mumkin.
Kostyum  kompozitsiyasida  takrorlanshlar  metrik  va  ritmik 
bo'lishi mumkin.
Kompozitsiyada  metrik takrorlanish  (ba’zan  “rnetr”  deb  nom- 
lanadi)  -   bu  bir  xil  kompozitsiya  elementlarining  teng  intervalda 
takrorlanishi.  Kostyum  kompozitsiyasida  shunday  takrorlanishlar 
elementlar  va  interval  kattaligiga  va  bir  xil  yoki  bir  necha  har  xil
69

---

elementlar  teng  intervallarda  takrorlanishiga  ko‘ra  har  xil  bo‘ladi. 
Bir  xil  element  va  teng  intervallardan  tuzilgan  qator  oddiy  metrik 
qator  deyiladi  ikki  yoki  undan  ko'proq  oddiy  metrik  qatorlardan 
tuzilgan qator murakkab metrik qator deyiladi (33-rasm).
“Ritm”  -   bu  elementlar  va  intervallaming  soni  va  sifatini 
ketma-ket qonuniy o‘zgarishiga asoslanadigan murakkab tushuncha. 
Ritmik  qator  ritmni  dinamikligini  pasaytirish  yoki  kuchaytirish 
mumkin.  Asarning  ritmi  tufayli  biz  uning  siymosini  tasavvur  eta 
olamiz.
Ritmlar  turi  quyidagicha  bo‘lishi  mumkin:  kamayadigan, 
ko‘payadigan, radial yoki “sakrab” ro‘y beradigan.
Noteng  elementlar  orasidagi  noteng  intervallardan,  teng  ele­
mentlar  va  noteng  intervallardan,  teng  intervallar  va  noteng  inter­
vallaming  qo'nuniy  takrorlanishi  ritmik  qator  deyiladi.  Takrorla- 
nayotgan elementlar esa intervallar -  davri  deyiladi (14-chizma).
Kostyumda  faqatgina  bir  xil  ritmik  tuzilish  kam  uchraydi. 
Ko‘pincha har xil  razmerli metro-ritmik birikmalari qo‘llanadi.  Asar 
umuman  o ‘zaro  bog‘liq  bir  xil  yoki  har  xil  metrik  va  ritmik 
turlaridan  tuzilishi  mumkin:  bir  xil  metrik  va  bir  xil  ritmik;  bir  xil 
metrik  va  har  xil  ritmik;  har  xil  metrik  va  bir  xil  ritmik;  har  xil 
metrik va har xil ritmik.
■
 ■■■ini