X. X. Komilova, U. A. Vohidova

2.1.3  Kompozitsiya vositalari
Kompozitsiyada proporsiyalar (mutanosibliklar) va nisbatlar
Proporsiyalar -  bu  badiiy  asarga  uyg‘un  yaxlitlikni  va  estetik 
ifodalilikni  baxsh etadigan  yaxlit va qismlar  orasidagi  nisbatlaming 
moslangan  tizimi  va  elementlar  o‘lchamlarini  o ‘zaro  mosligidir. 
Proporsiyalar  muammolami  ko‘pIigi  va  murakkabligi  tufayli  tahlil 
etilayotgan  masalalar har xil  usulda o ‘z  ifodasini  topgan.  Mualliflar 
o ‘z  ishida  ko‘pincha  matematik  tahlil  usulini  qoMlashadi.  Bu  usul 
proporsiyalarning  borligini  aniqlashga  imkon  beradi,  ammo  nima 
uchun  bu  proporsiya  qo‘llangan  va  natijada  qanday  badiiy  effektga 
erishilganligini  izohlamaydi.  Tadqiqotchilar  mexanika  qonunlari, 
tabiat shakllari,  odam tanasining oqilona tarkibi,  ulaming ko‘rinishi, 
idroki,  moddiy  muhitni  funksional,  texnikaviy  va  g‘oyaviy-badiiy
55

---

shakllantirish  usullari  asosida  proporsiyalaming  mohiyatini  aniq- 
lashga intilishadi.
Har  xil  proporsiya  tizimlari  qo‘llanishi  ustunlik  qilayotgan 
estetik  ideallari,  shaklning  uslubiy  xossalari,  tipik  kompozitsion 
usullari  bilan bogiiq.  Masalan,  o ‘rta asr rassomlari  Pifagor-Aflotun 
geometriyasi  asosida  irratsional  proporsiyalami  qoilashgan  b o isa, 
uyg‘onish  davrda  esa  -   oddiy  arifmetik  nisbatlari  keng  tarqal- 
gandi  [5].
Kostyum  dizaynida  bir  xil  xususiyatli  ikki  oicham ni  solish- 
tirish  natijasi  (masalan,  chiziqli  oicham lar,  hajmlar,  kiyim  qism- 
larining yuzasi va h.k.) nisbat deyiladi.