X. X. Komilova, U. A. Vohidova

Inversiya  (lot.  inversio  -   o'rin  almashtirish)  o‘ziga  xos 
qiziqarli  usul  -   zidni  asos  qilib  loyihalash  usuli,  o‘rin  almashish 
usuli,  ko'pincha  bem’ani  o‘rin  almashishda.  Natijada  kostyum 
dizaynida bu usulning ayrim misollari quyidagilar:  choklari o‘ngiga 
tikilgan buyumlar;  ichi  bo‘sh  ko‘p  sirtqi  cho‘ntakli  sumkalar;  ikki- 
yuzli  buyumlar;  firma  leyblini  (belgisi)  buyumning  o‘ng  tomoniga 
chiqarish;  va  h.k.  Inversiya  dizaynemi  noan’anaviy  fikrlashga, 
umuman yangi  g ‘oya paydo bo‘lishiga imkon beradi. Masalan, yoqa 
va  latskanlar  etagida  joylashgan,  ko'ylak  va  galstuk.  yubkaga 
aylanadi, shimlar bluzkaga o‘xshab qo‘lga kiyiladi va b. 2000-2007- 
yillarda dekonstruksiya odatiy kiyim komlektlarini buzish tomoniga 
o‘zgardi:  bluza,  mayka va bir yengli  kurtka;  bir pochali  shim;  faqat 
bir  chap  yoki  o‘ng  tomonli  kurtkalar;  ort  bo'laksiz  va  olinadigan 
yengli  kurtka;  yubkaning  yarmidan  bittasi  ishton  pochasi;  yub- 
kaning yarmi; cho‘zilishga oid kiyimga o'tgan jaket;  va b.[4]
Libos kiyish usuli ham o‘zgardi.  “Granj” uslubini kuchli ta’siri 
ko‘rindi:  ataylab  qilingan  pala-partishlik,  har  xil  uzunlikdagi 
buyumlami  qavat-qavat  qilib  kiyish.  2001  yil  moda  programma- 
sining eng muhim dovrug‘i -  trikotaj  kiyimda, shimlarda, jaketlarda, 
yubkalarda va yenglarda  ko‘ndalang serburma qilish  bo‘ldi.  Undan 
tashqari,  an’anaviy  klassik  ansambl  “jaket-yubka-bluzka”  ham  bu- 
zildi.  Klassik pidjakka  yubka  o'm iga  ichki  kiyim uslubidagi  “pach- 
ka”  turidagi  yubka,  jaket+shortlar,  pidjak  galstuk  bilan+trusilar,
133

---

nimcha+  futbolka+shortlar,  pidjakning  ikkiga  bo‘linishi  va  h.k. 
Shunday  qilib  dekonstruksiya  usuli  1990  yy.  oxiri  -   XXI  asr  bo- 
shida dizaynning farqlovchi xususiyati b o id i. U qomatda kiyimning 
erkin  o'tirishini,  g‘ijimlami  mavjudligiga,  tana  va  kiyim  orasida 
havoni  mavjudligiga  sabab  bo‘ldi  va  kiyimni  komfort  qildi.  Undan 
tashqari,  dekonstruksiya  klassik  kostyum  turg‘unligini  buzishni 
tavsiya etdi va kiyim kiyishning yangi usullarini taqdim etdi.
3.5 K iyim larni konstruksiyalashda hisob usullari
3.5.1 K onstruksiyalash uchun dastlabki m a’Lumotlar
Kiyimni  ommaviy  ishlab  chiqarish  sharoitida  uni  konstruk­
siyalash  maqsadida  odam  tanasi  shaklining  nafakat  tashqi  xarak- 
teristikasi, balki uning o ‘lcham xarakteristikalarini ham bilish zarur.
0 ‘lchov  xarakteristikalari  ulchov  belgilari  deyiladigan  odam 
figurasining  qator  ayrim  o ‘lchamlari  tufayli  aniqlanadi.  Kiyim 
konstruksiyalash maqsadida ishlatiladigan antropometrik o'lchamlar 
dasturi o‘z ishiga 60 tadan 70 tagacha o ‘lchamlami qamrab oladi.
GOST  bo‘yicha  talabalar  odamning  o ‘lcham  tavsifini  o ‘r- 
ganadilar.
Odamning  o‘lcham  tavsifi  antropologik  o‘lchashlar,  ya’ni  o‘l- 
cham belgilar orqali aniqlanadi.
0 ‘lchamlami  bajarishda  quyidagi  o ‘lchash  asboblari  tek- 
shiriladi.  (48-rasm):
•  Rostomer (balandlikni o ‘lchash uchun);
•  Katta yo‘g ‘on sirkul (diametrlar o ‘lchanadi);
•  Santimetrli tasma (yoy oMchamlar o‘lchanadi);
•  Turli xil chizg‘ishlar  (chuqurliklami o ‘lchash uchun);
Odam  gavdasining  shakli  murakkab.  Uning  o ‘lchamlarini
aniqlashda tipli usullardan foydalaniladi.
B irinchi  usul  -   m a’lum  bir  tekislikka  tushirilgan  ikki 
nuqtaning  proeksiyalari  orasidagi  masofani  o‘lchash.  Bitta  sagittal 
va  frontal  tekislikda  yotgan,  lekin  tipli  transversal  tekisliklardan 
o ‘tuvchi  o ‘lchamlar  bo'ylama  diametrlar  yoki  o'zunliklar  deyiladi. 
Uzunlik  o ‘lchovlari  gavda  va  uning  alohida  qismlarning  uzunligi
134

---

aniqlaydi.  Birinchi  usul  bilan  aniqlangan  o‘lchamlar  chiziqli 
o ‘lchamlar deyiladi.