X. X. Komilova, U. A. Vohidova

Texnikaviy  modellash  -   bu  bazaviy  model  yoki  uni  grafik 
tasviri  bo‘yicha  chizmalar  va kiyim  namunasini  ishlash jarayonidir. 
Ishlab chiqarilgan  namuna ommabop  ishlab chiqarish  korxonalariga 
shfckl va konstruksiyasi bo'yicha namuna boiadi.
Zamonaviy  dizaynda  kompyuter  dizayni  muhim  o‘rinni  egal- 
laydi, chunki  u yangi texnologiya rivojlanishi  nuqtayi nazaridan eng 
perspektiv  desa  b o iad i.  Kompyuter  dizayni  mustaqil  yo‘nalishga 
asoslanib,  m aium ot  bilan  vizual  ishlashga  asoslangan  (kompyuter 
grafikasi, dizayn  WEB-sahifalar).
Kompyuter  dasturlar  bilan  stilistlar  foydalanadi  (makiyaj  va 
soch  turmagi,  kiyim  modelini  m a’lum  shaxs  uchun  tanlash);  to‘qi- 
machilar va trikotaj  dizaynerlari  (naqsh,  rang gammasi variantlarini 
yaratishda);  kiyim  dizaynerlari  (modellar  eskizini  ishlash);  konst- 
ruktor va texnologlar.  Kompyuter  modellashning  rivojlanishi  ishlab 
chiqarish yangi texnologiyalari bilan chambarchas bogiiq,  masalan, 
reklama va poligrafiyada.
Kiyim  ishlab  chiqarishda  ham  kompyuter  dasturlar  keng 
qoilanmoqda.  Ular  yangi  modellar  joriy  etilganda  xarajatlarning 
kamayishiga,  moslashuvini  va  harakatchanligini  tezlashtirishga  im­
kon  beradi:  loyihalashni  avtomatlashtirgan  tizimi,  konstruktorlik 
dasturlari  standart  va  shaxsiy  oicham lar  asosida  nafaqat .bazaviy 
asosni  tuzishga,  unga  model  xossalarini  kiritishga  imkon  beradi, 
balki  mavjud  emas  modelning  hajmiy  tasvirini  modellashga  ham 
imkon beradi.
Loyihalash usullaridan у ana biri -  make Hash.  Dizaynda maket- 
lash  -  bu masshtabda  yoki  asliga  mos  har xil  materiallardan  maket- 
lami  ishlash.  Maket  -   loyihalayotgan  buyumni  materialdan  ishlab 
chiqarishdir.  Hajmiy  maketlar  buyumning fazoviy  tarkibi,  oicham - 
lari  va  proporsiyalari  to‘g‘risida tasavvur beradi.  Kostyum  maketini 
yaratish  uchun  material  sifatida  maket  materiallari,  qog‘oz,  noto‘- 
qima  materiallar,  sellofan,  sun’iy  charm,  plastilin  va  b.  qoilanishi 
mumkin.  Zamonaviy  kostyum  dizaynda  asosan  loyiha-grafik  mo­
dellash va maketlash  usul lari qoilanadi.
109

---

Dizayn-Ioyihani  bajarish jarayoni  quyidagi o ‘zaro bog'liq  bos- 
qichlardan iborat:
•  muammoviy vaziyatni  anglash,  masalani  yechimini tamoyil- 
larini  va  vositalarini  aniqlash,  “muhit”  loyihalash  tamoyillari,  di­
zayn  ekologiyasini  inobatga  olib,  loyihalashni  real  madaniy-tarixiy 
konteksga kiritish;
•  dastlabki  loyiha  tahlili:  badiiy  loyihalashda  ijodiy  kon­
sepsiya,  kostyum  elementlari  va  to'plam lam i  yaratishda  ijodiy 
manba  sifatida  har  qanday  tabiiy  hodisalar,  buyum  muhitining turli 
elementlari,  dunyoda  sodir boiayotgan  voqealar,  musiqa,  adabiyot, 
kino,  m e’morchilik,  tarixiy  va  xalq  kostyumlari,  eklektika  usuli, 
parodiya  usuli,  stilizatsiyalash  usuli  va  b.  foydalanish,  kostyum 
dizaynida tarixiy  merosni  tadqiqot  qilish  va  foydalanish  zamonaviy 
usullari;
•  eskiz loyihalash: eskiz loyihalash va amaliy grafikada foyda- 
laniladigan  grafik  tasvirlash  vositalari,  texnik  eskizlami  yaratish 
(qirqimlar, detallar, chiziqlar, choklar, bezak va hajmiy elementlami 
tasvirlash), Sketchbook va eskizlar albomi tayyorlash;
•  loyiha  qismi  (konstruktorlik  va  texnologik),  kostyum  ele- 
mentlarini  loyihalashda  kombinator  usullari:  kombinatorika,  trans- 
formatsiya,  kinetizm,  razmersiz  kiyim  ishlab  chiqish,  yaxlit  bo‘lak 
matodan  kiyim  yaratish;  model  usuli,  dekonstruksiya  usuli,  har  xil 
assortimentlaming  bir-biriga  kirishishi  va  qo‘shilish  yo‘nalishlarini 
rivojlantirish,  konstruktor-texnologik  qism,  liboslar  to ‘plamining 
texnologik ishlov berish xususiyatlari va tayyorlanishi;
•  loyihani taqdimotini tayyorlash.
Sketchbook - bu  ijodiy  hujjat  bo‘lib,  o ‘zida  yozma  va  vizual 
materiallami  mujassam  etadi.  U  g‘oyalarni  tadqiqot  etishga, 
o‘rganishga,  rejalashtirish  va  rivojlantirishga,  hamda  test  o ‘tkazish, 
baholash  va  loyihalami  muhokama  qilishga  yordam  beruvchi  ish 
qurolidir.  U  boshqa  rassomlaming  tajribalarni  o ‘rganish  va  o‘zida 
to‘satdan  paydo  boMgan  g‘oyalarni  ifodalashga  imkon  beradi  (46- 
rasm).