X. X. Komilova, U. A. Vohidova

4.3  Dizaynda innovatsion texnologiyalar
Dizayn  barcha  innovatsiyalami  o ‘z  ichiga  oluvchi  va  aks 
ettiruvchi,  ba’zan  uning  strategiyasini  aniqlovchi,  kostyum  dizayni­
da konseptual  yo'nalishlar,  uslublar,  usullar,  yangi  texnologiyalami 
istiqbolli  rivojlanishiga  yo‘naltirilgan  iqtisodiyotni  rivojlanishining 
o‘zgaruvchan  omilidir.  Ko‘p  dizaynerlar  o ‘zlarining  loyihalarida 
innovatsion  texnologiyalarini  qo‘llashga  katta  ahamiyat  bermoq- 
dalar,  ayniqsa  libos  dizaynida  bu  ifodali  ko‘rinmoqda.  Innovatsion 
texnologiyalaming 
muntazam 
rivojlanib 
borishi 
dizaynerlar 
tomonidan  innovatsion  shakl  yaratish,  to‘plamlami  loyihalashda  va 
modellashtirishda yangi usullarni qoMlash, ko‘proq talabalar bo‘lgan 
yangi  mahsulotlarni  o‘z  vaqtida  yaratishga  zamin  yaratmoqda. 
Modellashtirish va loyihalashda qo‘llaniladigan  innovatsion usullar, 
bular  an’anaviy  bo‘lmagan  silikon,  polimerlar,  optotolalar,  hamda 
dizaynerlaming keng faoliyati uchun keng chegaralanmagan uslubiy 
imkoniyatlari,  hayratomuz  fantaziyalari  taqdim  etiladi,  shu  sababli 
dunyoning  yetakchi  dizaynerlari  Xusseyn  Chalayan,  Syuzan  Lii, 
Mari Katranzoy, Iris Van Xerpenlar tomonidan ko‘p qo‘llaniladi.  [3]
Shunday qilib,  dizayn  sanoat,  grafik,  atrof-muhit yoki kostyum 
dizayni  bo‘lishidan  qat’iy  nazar,  texnik  progress  bilan  to ‘g‘ridan 
to ‘g‘ri  bog‘langan  va  dizayn  ko‘rinishiga,  hamda  turli  ijtimoiy 
madaniy  tizimga  turlicha  ta ’sir  ko‘rsatadi.  Faylasuf  G.N.  Lola 
fikricha,  dizayn  tarkibida  ikkita  muhim  komponent  bor.  mavjudlik 
va  harakat,  ya’ni  hozirda  unda  nimanidir  borligi  va  undan  nimadir 
hosil  bo‘lish  jarayoni.  Dizayn  -   uyg‘unlik  qonunlari  bo‘yicha 
dunyoni  qurishga  urinish,  faoliyat  va  bu  faoliyat  muhsuli.  Fayla- 
sufning  ushbu  gaplarini  asoslamasdan,  asosiy  so‘zda  fikrimizni 
jamlaymiz.  Dizaynerni  ayrim  hollarda  faoliyati  kiyimni  ishlab
164

---

chiqaruvchi  firma  va  korxonalarning  savdo-sotiq  maqsadlariga 
qarama-qarshi  bo‘lib,  kreativ  faoliyatni  faollashtirishga  yo‘naltiril- 
gan  bo‘lishi  mumkin.  Agarda  dizayner tomonidan  sanoat dunyosini 
shakllantirish 
majmui 
usullari 
sifatida 
unifikatsiyalashtirish, 
tipiklashtirish,  mujassamlashtirish  muhitida  tabiiy  ish  olib  borilsa, 
shubhasiz  ta’kidlash  mumkinki,  iste’molchini  erkin  tanlash 
huquqidan  mahrum  etib,  ommaviy  didni  standartlashtirishga  olib 
keladi.  Biroq aynan rassom-ioyihalovchi rolida namoyon boMadigan 
innovatsiya  va  dizayneming  ijodiy  faoliyati  takomillashgan 
texnologik  dizayn  -   mahsulotni  paydo  bo‘lishiga  olib  keladi.  Shu 
bilan  birga  sotsium  va  shaxsning  m a’naviy-madaniy  doirasini 
kengaytirishda  kiyim  loyihalash  jarayonidagi  ‘4exnologiyalashti- 
rish”ni oqilona tashkil etish muhimligini ta’kidlash mumkin.
E.Yu.  Amosova,  A.M.  Andrievskiy,  T.S.  Vasileva,  I.N.  Save- 
leva,  V.V.  Semyonova,  M.V.  Morozova,  M.V.  Jogova,  I.A.  Shero- 
mova,  E.V.  Ustinchenkolaming  ilmiy  izlanishlarida  kombinatori- 
kada  turlanadigan  tizim  odam-texnika-muhit,  ya’ni  «tech-couture» 
yoki  «texnomoda»  fenomenini  paydo  bo'lishi,  kostyum  dizayni 
sohasini  rivojlanishida  innovatsion  texnologiyalaming  ahamiyati 
ko‘rib  chiqilgan.  Ushbu  muammo  bo‘yicha  xorijda  Bredli  Kuinn 
«Kelajak  matolari:  moda,  dizayn  va  texnologiya»  (Textile  Futures: 
Fashion,  Design  and  Technology),  «Texno-moda»  (Techno  Fa­
shion),  Xloe  Kolchester  «Bugungi  kunda  tekstil:  an’analar  va  ten- 
densiyalami global tadqiq etish» («Textiles Today: A Global Survey 
o f Trendsand Traditions») va boshqalar ish olib borishgan [17-18].
K o‘pgina  ilmiy  manbalami  o ‘rganish  quyidagilami  tasdiqlash- 
ga  imkon  beradi:  libos  dizaynida  innovatsion  texnologiyalami 
rivojlantirish va uiami to‘qimachilik va yengil sanoatga tadbiq etish. 
Kostyum  dizaynida  innovatsiyani  qo‘llanilishi  moda  industriyasi 
uchun yangi  imkoniyatlarni ochadi, hamda yangi tarkibli materiallar 
bilan  ta’minlaydi.  Bugungi  kunda  kiyim  organizm  holatini  nazorat 
qilishdan  boshlab  atrof muhit  monitoringigacha  turli  funksiyalami 
bajaruvchi  -  gadjet,  ya’ni  moslashuvchi  bo'lib  qolmoqda.  Yaqin 
kelajakda  kiyim  ob-havo,  xona  sharoitiga  qarab  transformatsiya- 
lanishni  boshlaydi.  Bugungi  kunda  o‘zbek  dizaynerlari  ham  po- 
diumda  o‘ziga  maftun  etadigan,  zamonaviy  texnologiyalami  qo‘l- 
lagan  katta  miqdordagi  liboslar  to‘plamini  taqdim  etishmoqda.
165

---

Masalan,  metall  changlatish,  geometrik  shakldagi  perforatsiyali 
mato,  choksiz  trikotaj,  3D  -   printlar,  poliamid  tolali  nanogaz- 
lamalar, svetodiodli kiyimlar va h.k.
Xorijning  yetakchi  dizaynerlari  esa,  bugungi  kunda  libos 
dizayniga  katta  o ‘zgartirishlar  va  yangiliklar  olib  kirmoqdalar. 
Masalan,  Iris  vann  Xarpen  o ‘zining  3D  ko‘ylaklarini  namoyish 
etishi  yosh  dizaynerlaming  ijodlari  uchun  kreativ  manba  sifatida 
xizmat qilishi mumkin.
Dizaynerlar  va  iste’molchilar  tomonidan  innovatsion  ki- 
yimlarga  bir  necha  talablar  qo‘yilmoqda.  Bulardan  biri,  hayotni 
engillashtirish.  Bunda  yomg'irli  kunlarda  odamlar  uchun  qulay 
sharoit  yaratish,  shuning  uchun  ham  parafin  kapsulali  materiallar 
o‘ylab  topilgan.  Albatta  bu  loyiha  hali  oxirigacha  yetkazilmagan, 
lekin  nazariy  jihatdan  bu  mikroshariklami  gazlama  tolasi  ichiga 
joylashtiriladi,  kun  issiq  bo'lganda  ular  erib  qoladi,  sovuganda  esa 
aksincha  qotib  o ‘zidan  issiqlik  chiqaradi,  ammo  yuqorida  aytil- 
ganidek,  bu  loyihani  oxirigacha  yetkazish  kerak.  Yana  bir  shunaqa 
kashfiyotlardan  biri  Avstraliya  kompaniyasi  “Arctic  Hit”  xodimlari 
sovutilgan  gel  bilan  to ‘ldirilgan  jilet  o‘ylab  topishgan,  bunda 
jaziram a  yoz  issig‘ida  ushbu jiletni  xolodilnikka biroz qo‘yib  so‘ng 
kiyib  ko ‘chaga  chiqish  mumkin.  Sovuqdan  saqlanish  uchun 
isituvchi  simlar  bilan  to ‘qilgan  kurtka  yoki jilet  yaratilgan.  Kiyim- 
dagi  maxsus  tugma  bosiladi  va  harorat  moslashtiriladi,  shuningdek 
bu kiyimni bemalol yuvish ham mumkinligi ta’kidlab o ‘tilgan.
Bugungi  kunda  hayotimizni  intemetsiz  tasavvur  etib  bo‘l- 
maydi,  mana  shu  ehtiyojdan  kelib  chiqqan  holda  dizaynerlar 
modaga  yangilik  olib  kelishmoqda,  bulardan  tekin  wi-fi  tarmog‘ini 
izlash  uchun  yaratilgan  futbolka  bo‘lib,  undagi  maxsus  indikator 
signalni  borligini  va  uning  tezligini  aniqlab  beradi.  Yana  bir  qiziq 
mahsulotlardan  Adidas  va  Google  - “Google  Talking  Shoes” 
krassovkalari, unda intemetga chiqish uchun akselerometr,  giroskop 
va  interfeys  joylashtirilgan,  bu  krassovkalar  sport  bilan  shu- 
g‘ullanuvchilami  ruxlantirib,  ulaming  yutuqlari  haqida  ijtimoiy 
tarmoqqa m a’lumot beradi.  Shuningdek, Adidas yana boshqa model 
taklif  etgan,  unda  MiCoach  -   bu  ham  krassovka  ham  shaxsiy 
trenerdir,  u  egasini  mashg‘ulot  bilan  shug‘ullanayotgan  jarayonni 
nazorat qilib turadi.
166

---

Little  slide  Dress  -   nomli  kechki  ko‘ylak  kunduzi  oddiy 
ko‘ylak  bo‘lib  tuyulsa-da  kechasi  esa  svetodiodlar  orqali  yorqin 
yonib  turadi  yoki  bo‘lmasa  qo‘ng‘iroq  qilinayotgan  vaqtda  uni 
sezish  uchun  ko'ylakni  yonib  o‘chishi,  ya’ni  telefonli  ko‘ylak  u 
telefonga  Bluetooth  orqali  yoqilgan  b o iib ,  hech  bir  qo‘ng‘iroqni 
javobsiz  qolishini  ta’minlaydi.  Fabrican-  sprey  kiyimi,  ballonchik 
orqali  tanaga  bo‘yoq  emas,  balki  suyuq  mato  sepiladi  va  qomatga 
mos  kiyim  turi  yaratiladi.  Bu  g‘oya  Afrikaning  Ximba  qabilasi 
ayollarini  kiyim  o‘miga  ustiga  faqatgina  oxra  rangli  bo‘yoqni 
bo‘yab yurishidan olingan bo‘lishi mumkin.
Yuqorida  keltirilgan  innovatsion  texnologiyalar  dizayner- 
laming  g‘oyalarini  yanada  rivojlantirishga,  ulardan  ijodiy  manbaa 
sifatida  qo‘llanilishiga,  yangi  kreativ  g‘oyalar  asosida  insonlarning 
turmush  tarzini  yengillashtirishga,  hamda  moda  industriyasida 
bo‘lib o'tadigan o‘zgarishlarga turtki bo‘lishiga zamin yaratadi.