X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

4-mavzu. DOZIMETRIYA METODLARI. RADIATSION 
RAZVEDKA, RADIOAKTIV ZARARLANISH VA 
NURLANISHNINAZORAT QILISH ASBOBLARI
Radioaktiv  zarrachalarning  hamda  zaharlovchi  moddalarning 
muhitda  borligini  ko‘z  bilan  yoki  boshqa  sezgi  organ lari  orqali 
aniqlash mumkin emas, natijada odam laming zararlanishi yashrincha 
vujudga kelishi mumkin; o ‘z vaqtida va tezlikda ulami aniqlash uchun 
maxsus asboblar radiatsion va kimyoviy razvedka, dozimetrik nazorat 
va zararlanishning qiymatini aniqlovchi  asboblar kashf etilgan.
Dozimetrik  asboblarning  ishlashi  nurlarning  moddalarga  kirib 
ularni  ionlashtirishga  asoslanadi.  Ionlashtirish  ba’zi  moddalarda 
fizik,  kimyoviy  o‘zgarishlar  chaqirishi  sababli,  ularni  topish  va 
o ‘Ichash  mumkin  boiadi.  Elektr  o ‘tkazuvchanligining  ko‘payishi 
(gazlar,  suyuqliklar,  qattiq  materiallar),  lyuminessensiya  (yaltirash), 
yorugiikka sezgir  materiallarning  qorayishi  (fotoplyonka),  ba’zi  bir 
kimyoviy eritmalar rangining o‘zgarishi kiradi.
Ionlovchi nurlarning m aiu m  oraliqqa ta ’siri tufayii vujudga keluv- 
chi  fizik-kimyoviy  hodisalaming  qayd  etilishiga  qarab:  ionizatsion, 
kimyoviy,  fotografik,  ssintillyatsion  va  lyuminessent  dozimetrik 
usullar tarqlanadi.
Dozimetriya deb  yadro zaryadi nurlanishlarini aniqalash va ulami 
o ‘lchashga  aytiladi. 
Dozimetrik  asboblar  yoki  dozimetrlar  deb 
ionlovchi  nurlanishlar  yoki  dozalar  bilan  bogiangan  kattaliklami 
o ‘lchovchi vositalarga aytiladi. Dala sharoitida hozir asosan  ikki usul 
ionizatsion va kimyoviy usullardan  foydaliniladi.