X. E. Rustamova, M. D. Maxsumov, U. A. Tuymachev fuqaro muhofazasi va fuqaro muhofazasi tibbiyot xizmati

14~mavzn. JABRLANISH 0 ‘CH0G‘IDA BIRINCHI
SHIFOKQRLIK YORDAMINI TASHKIL QILISH
Birinchi 
shifokor 
yordamini 
zararlanganlarga 
BTYO, 
zararlanish o ‘chog‘ida saqlangan davolash profilaktik muassasalari 
FM  harbiy  qismlarining  tibbiy  boiinm alari  ko‘rsatishadi. 
BTYOning  zararlanish  o ‘chog‘i  tomon  harakati  shahar  (tuman) 
FMTX  boshlig'ining 
buyrug‘iga  asosan  amalga  oshiriladi. 
Buyruqda  quyidagilar  ko‘rsatiladi:  harakatning  boshlanish  vaqti, 
FM  guruhida  BTYO  ning  o ‘rni,  harakat  yo‘nalishi,  zararlanish 
o‘chog‘ida joylashish joyi, (o‘choqqa yaqin), joyiashish tumanidan 
kelish  vaqti,  qaysi  obyektlardan  BTYO  zararlanganlami  qabul 
qilishi  hamda  zararlanganlami  shahardan  chetdagi  zonaga 
ko'chirish yo‘nalishi.
BTYO xavfsizlik harakat  tezligiga rioya  qilgan holda ajratilgan 
vaqt davomida qo‘yiigan vazifani bajarish uchun bitta kalonna bo‘lib 
harakatda  bo‘ladi.  Odatda  kunduzi  30-40  km/soat,  tunda  (kechasi) 
25-30 km/soat tezlikda harakatlanish о ‘ rnati ladi.
BTYO  boshlig‘i  vazifa olishi  bilan kartadan  harakat  yo‘nalishini 
o‘rganadi va marsh uchun vazifa qo‘yadi: yo'nalish xossalari, BTYO 
safar tartibini tuzish,  harakat tezligi va mashinaiar orasidagi masofa, 
joylashish  tumaniga  kelish  vaqti,  safda  (kolonnada)  o‘zining  va 
muovinining  о ‘mi,  signallar,  ulami  berish  tartibi  va  unga  nisbatan 
harakat.  Bundan  tashqari  har  bir  mashinada  kuzatuvchi  va  sardor 
belgilaydi.  Zararlangan  uchastkalar  aylanib  o‘tiladi  yoki  birdaniga 
(to‘xtamasdan) bosib o‘tiladi.
Radioaktiv  zararlangan  uchastkalardan  o‘tishdan  oldin  shaxsiy 
tarkib,  shaxsiy  aptechkadagi  (Al-2)  radiatsiadan  himoya  vosita  N4 
I  ni  BTYO  boshlig‘ining  farmoyishiga  asosan  qabul  qilishadi  va 
nafas olish organlarini himoya qiluvchi shaxsiy vositalarni kiyishadi. 
Mashinaiar orasidagi masofa va mashinaiar tezligi oshiriladi.
188

---

Kimyoviy  va  bakteriologik  uchastkalar  odatda  aylanib  o‘tiladi. 
RM lar bilan zararlangan uchastkadan o‘tilgandan keyin lozim topilsa 
BTYO  boshligi  koisatmasiga  binoan  qisman  sanitariya  ishlovi 
o‘tkaziladi.
Qish  davrida harakat  qiiinganda bundan tashqari  shaxsiy  tarkibni 
sovuqdan pana qilish choralari ko'riladi. Harakat yo‘nalishida va BTYO 
joylashadigan hududda tibbiy qidiruv (razvedka) o‘tkazish maqsadida 
shtatdan  tashqari  tibbiy  qidiruv  guruhi  (TQG)  tuziladi:  shifokor, 
feldsher,  dozimetrist va haydovchi tarkibida, ular uchun avtomashina 
va  radiatsion,  kimyoviy  asboblar  ajratiladi.  Uning  vazifasi:  harakat 
yo‘nalishidagi va rejalashtirilgan joyiashish tumanidagi doza quvvatini 
aniqlash,  ko'rsatilgan  tumanda  BTYO  yoyish  uchun  joy  tanlash, 
qutqarish  ishlari  olib  borilayotgan  obyektlardan  zararlanganlarni 
BTYOga ko‘ chirishga yo‘ 1 tanlash (aniqlash).
TQGga  aloqa  vositalari  ajratilmaydi,  shuning  uchun  qo‘yilgan 
vazifabajarilgandankeyinBTYOgaqaytibkelishiyokiBTYOboshligi 
belgiiangan joyda bulami  kutib olishi  va qidiruv  to‘g‘risida hisobot 
berishi  kerak. Qidiruv  ma’lumotiga asosan BTYOning boshligi joy 
tanlovchilar  bilan  tibbiy  (TQG)  qidiruv  guruhi  tavsiyalagan  joyni 
borib  ko‘rishadi va BTYOning  funksional  boiimlarining joyiashish 
o‘mi va yoyilish tartibi bo‘yicha oxirgi qarorni qabul qiladi.
TQG joy tanlashda quyidagi talablarga rioya qilishadi:
1. ВТ YО radioaktiv moddalar (RM) bilanzararlanmagan joy dayoki nur 
chiqarish quwati 0,5 r/s oshmasligi kerak. BTYO shahar qurilishlaridagi 
kuchsiz  shikastlangan  zonada joylanishi  mumkin (ortiqcha bosim  10- 
20  kPa boigan  zonada yoki  o‘choqdan  narida),  chunki  BTY o‘zining 
palatkasiga  ega  emas,  shu  sababli  saqlangan  binolarda,  inshootlarda 
yoyiladi.  Iioji  boricha  saqlangan  davolash-profilaktik  muassasalar 
binolaridan foydalaniladi yoki unga yaqin binodan.
2. Joyiashish o‘rni qutqarish ishlari olib borilayotgan obyektlardan 
zararlanganlarni ko‘chirilayotgan yo‘nalishida boiishi kerak.
189

---

Lozim  topilsa  joylashish  o'rni  suv  manbayi  yonida  bo‘iishi 
kerak.  BTYOni joylashtirishda  shaxsiy  tarkibni  va zararlanganlami 
dushman tomonidan ommaviy qirg‘in quroiini qaytadan qo'llanilishi 
mumkinligi tufayli himoya tadbirlarini ko‘zda tutish kerak.  Birinchi 
tibbiy yordam otryadiga quyidagi vazifalar yuklanadi:
-   BTYOning  shahardan  chetda  joylashishi  tumanda,  harakat 
yo‘nalishida  va  zararlanish  o‘chog‘ida  tibbiy  qidiruv  (razvedka) 
o‘tkazish;
-   zararlanganlarga  qisman  sanitariya  ishlovi  berish  va  ularning 
kiyim boshini dezaktivatsiya qilish;
-   zararlanganlarga  birinchi  shifokor  yordamini  va  kechiktirib 
bo‘lmaydigan jarrohlik  yordamini  ko‘rsatish  (hayot  ko‘rsatkichiga 
binoan);
-  transport  ta’sirini  ko‘tara  olmaydigan  bemorlarni  vaqtinchalik 
yotqizish;
-   yuqumli  bemorlarni  va  o‘tkir  ruhiy  bemorlarni