X bob. Motivlashtirish

Ehtiyojlar ro‘yxati
Jahon amaliyotida motivatsiya vositasida unumli mehnatga chorlashning turli 
nazariyalari mavjud. Bular jumlasiga: 
•
“X” (iks) va “U” (igrik) nazariyasi; 
•
kutish nazariyasi; 
•
boisiy (gigienik) tozalanish nazariyasi; 
• adolatlilik (haqqoniylik) nazariyasi; 
•
ehtiyojlar ustunligi nazariyasi. 
Ehtiyojlar ustunligi nazariyasi negizida kishilar ehtiyojlarida kiziqishlari orqali 
ularning mehnatlarini motivlashtirish yotadi. Buni quyidagi chizmadan ko‘rish 
mumkin (47-chizma). 
11. YOshi va daromad darajasiga 
qarab 
• elastikligi bo‘sh bo‘lgan ehtiyojlar 
• elastikligi yuqori bo‘lgan ehtiyojlar (yuqori darajadagi 
ehtiyojlar) 
T/r SHaxs uchun 
T/r Jamiyat uchun 
1. 
Asosiy ehtiyojlar: 
• oziq-ovqat, kiyim-kechak va uy-joyga 
• dam olish va sog‘liqqa 
1. 
Asosiy ehtiyojlar: 
• mehnatga 
• xavfsizlikka 
• qo‘shimcha mahsulotga 
• boshqarishga 
2. 
Ijtimoiy ehtiyojlar: 
• ijodiy mehnatga 
• oila va muhabbatga 
• bilim va axborotga 
• toat-ibodatga, jasoratga 
• zurriyotni davom ettirishga 
• tartib va barqarorlikka 
• bo‘sh vaqt va dam olishga 
• o‘zlikni anglashga 
2. 
Ijtimoiy ehtiyojlar: 
• barqarorlikka 
• ishonchga 
• mustaqil taraqqiyotga 
3. 
Rag‘bat va talablar: 
• moddiy 
• sotsial 
• estetik 
3. 
Rag‘bat va talablar: 
• zamonaviy ishlab chiqarishga 
• ma’naviy-ma’rifiy taraqqiyotga 
• rahm-shafqatga 

---

47-chizma. Motivlashtirish vositasida boshqarish usuli. 
Bu erda, 
1 - rahbar bo‘ysunuvchilarga ehtiyoj va qiziqishlarni chetlab ta’sir ko‘rsatadi 
(bu erda qarorlarning bajarilishi hech kimni qiziqtirmaydi); 
2 - qo‘l ostidagilarga faqat rahbarning ehtiyoji va qiziqishini inobatga olingan 
holda ta’sir o‘gkaziladi (bu erda qarorlarning bajarilishi faqat rahbarning 
manfaatini ko‘zlaydi); 
3 - boshqarish o‘zaro ta’sir ostida amalga oshiriladi. Bu erda qarorning 
bajarilishiga har ikkala tomon manfaatdor; 
4 - ta’sir qilish faqat bo‘ysunuvchilarning ehtiyoji va qiziqishiga asoslanadi. 
1, 2 va 4-yondoshuvlar rahbar bilan xodimlar o‘rtasida 
qarshi harakat
ga olib 
keladi. Natijada, rahbar va jamoa, rahbar va ayrim xodimlar ehtiyojlari o‘rtasida 
nomuvofiqlikning paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi. SHu sababli rahbar 
motivlashtirishni faqat ehtiyoj va qiziqishlar yordamida amalga oshirishi lozim.