Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта

Kredit 

operatsiyasini 

bajarish 

chog„idagi 

sharoitlarga 

mamlakatdagi  va  uning  mintaqalaridagi,  shuningdek,  tarmoqdagi 

iqtisodiy  holat  va  siyosiy  omillar  kiradi.  Bu  sharoitlar  bankning  tashqi 

riski  darajasini  belgilaydi.  Aynan  shularga  asoslanib  pul  oqimi, 

balansning  likvidligi,  kapitalning  yetarlilik  darajasi,  qarz  oluvchining 

menejerlik mahorati kabilarga baho beriladi. 

Nihoyat,  mijozning  kreditga  layoqatliligini  belgilovchi  so„nggi 

mezoni, ya‟ni qarz oluvchi faoliyatining qonuniy jihatlarini nazorat 

qilish darajasi bankirni quyidagi savollarga javob olishga undaydi:  



 

qarz  oluvchining  kredit  olishi  va  kredit  tadbirlarini  amalga 

oshirishi uchun huquqiy va me‟yoriy asoslari mavjudmi? 



 

qonunchilikda  kutiladigan  ehtimoliy  o„zgarishlar  (masalan, 

soliqda)  qarz  oluvchining  faoliyati  natijalariga  qanchalik  ta‟sir 

o„tkazadi? 



 

qarz  oluvchining  ssuda,  kredit  olishi  bo„yicha  tuzgan  biznes-

rejasida,  shartnomada  ko„rsatgan  talabnomasi  qanchalik  darajada kredit 

siyosatiga mos keladi? 

---

 

346 

Qayd  etilgan  mezonlar  mijozning  kreditga  layoqatliligi  va  uning 

mohiyatini  baholash  usullarini  aniqlashga  yordam  beradi.  Bunday 

usullar qatoriga quyidagilar kiradi: 



 

riskni baholash; 



 

menejmentni baholash; 



 

moliyaviy  koeffitsiyentlar  asosida  mijozning  moliyaviy  barqa-

rorlik darajasini baholash; 



 

pul oqimini tahlil qilish; 



 

mijoz to„g„risida ma‟lumotlar yig„ish; 



 

mijozning ish faoliyatini kuzatish va h.k. 

Garchi  baholash  usullari  va  mezonlar  yagona  tarzda  qo„llanilsa-da, 

yuridik  va  jismoniy  shaxslarning  kreditga  layoqatliligini  tahlil  qilishda 

ularning  kichik,  o„rta  va  yirik  ekanliklariga  alohida  e‟tibor  beriladi. 

Shunga  binoan  u  yoki  bu  usullarni  kompleks  holda  qo„llash  zaruriyati 

tug„iladi. 

[215]. Jahon va mamlakatimiz bank amaliyotida mijozning kreditga 

layoqatliligini  baholashda  bir  qator  moliyaviy  koeffitsiyentlar  qo„llani-

ladi. U yoki bu koeffitsiyentni qo„llash mazkur bank mijozlarining fe‟l-

atvori,  moliyaviy  tanglikka  duch  kelishidagi  ehtimollik  darajasi,  bank-

ning  kredit  siyosati  kabilarga  bog„liq.  Shu  nuqtayi  nazardan  barcha 

moliyaviy koeffitsiyentlarni quyidagi besh guruhga bo„lish mumkin: 

I. Likvidlik koeffitsiyentlari;  

II. Samaradorlik yoki aylanuvchanlik koeffitsiyentlari;  

III. Moliyaviy leveraj koeffitsiyentlari;  

IV. Rentabellik(foydalilik) koeffitsiyentlari; 

V. Qarzni qoplashni tavsiflovchi koeffitsiyentlari. 

Bu  koeffitsiyentlar  o„z  navbatida  bir  qator  xususiy  ko„rsatkichlar 

bilan tavsiflanadi (43-jadval). 

 

43-jadval