Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Sotsial mobillik tushunchasi sotsiologik tadqiqotlar 
doirasiga P. Sorokin 1927 yildа kiritgan edi.
Sotsial mobillik kishilarning muayyan 
ijtimoiy guruh va tabaqalardan boshqalariga o’tishlarini (sotsial o’zgarishlar), 
shuningdek, ayni bir sotsial tabaqa doirasida mashg’ulotlarning o’zaro almashtirishini 
anglatadi. 
Sotsial mobillik tushunchasi guruhlar va bir butun jamiyatlar 
«ochiqligi» yoki «yopiqligi»ni tavsiflash uchun ishlatiladi.
U intrageneratsion 
(avlodlar orasidagi) va generatsion (avlod ichidagi) sotsial mobillik turlariga ajratiladi. 
Sotsial holatning otadan o’g’liga (kamdan-kam hollarda onadan qizga) o’tishi 
generatsion sotsial mobillikka
, sotsial ko’tarilish yoki sotsial pasayish bilan bog’liq 
individual belgilar esa intrageneratsion sotsial mobillikka misol bo’la oladi. 
O’zgarishlar yo’nalishiga qarab vertikal (ko’tarilish va pasayish) va gorizontal sotsial 
mobillik bo’yicha farqlanadi. Sotsial mobillikning emperik ko’rsatkichi bo’lib 
o’zgaruvchanlik-mobillik, barqarorlik-stabillik indeksi xizmat qiladi. Bu indeks 
tekshirilayotgan guruhdagi mobil va stabil shaxslar nisbatidan olinadi. Bundan tashqari 
mobil (o’zgaruvchan) shaxslarning jinsi, ma`lumot darajasi, «aqli rasolik koeffitsenti», 
millati, irqi, turar-joyi, sog’-salomatligiga qarab ham sotsial mobil shaxslarning 
miqdoriy ko’rsatkichlari o’rtasidagi korellyatsiya (mos keluvchi) koeffitsientlari 

---

132 
hisoblanishi mumkin. Sotsial mobillik o’lchashda turli xil imkoniyatlarning mavjudligi 
miqdoriy analiz qo’llanishidan kelib chiqadi. Sotsial mobillik darajasini aniqlash 
yordamida u yoki bu jamiyatni «an`anaviy», «zamonaviy», «industrial», 
«postindustrial» va hokazolarga bo’linadi. 
Sotsial differentsiatsiya va sotsial integratsiyani sotsial mobillik va o’zgartirishlar 
oqibati deb qarash mumkin. Sotsial