Zamonaviy moliya

1 + Drs = (1 + Nfs) : (1 + Id)
yoki, mos ravishda,
Drs = (Nfs - Id) : (1 + Id)
Bu yerda: Drs – daromadlilikning real stavkasi;
Nfs – nominal foiz stavkasi;
Id - inflyatsiya darajasi

26. 
    Foizli stavkalarni tenglashtirish
    

Moliyaviy bozordagi raqobat ekvivalent60 aktivlarga kiritilgan mablag‘lar
bo‘yicha foiz stavkalari bir xil bo‘lishiga olib keladi. Faraz qilaylik, misol uchun
bir yillik AQSh G‘aznachilik veksellari bo‘yicha bugungi kunda 4%
to‘lamoqdalar. Boshqa ilg‘or moliya tashkilotlarining, misol uchun Jahon banki
(World bank)ning dollarli qarz majburiyatlari bo‘yicha yillik foiz stavkalari (ushbu
holatda ham to‘lolmaslik riski mutlaqo yo‘qligini hisobga olgan holda) qanaqa
bo‘lishi mumkin?
Buning javobi quyidagicha bo‘lishi kerak: taxminan yillik 4%.
Endi bunday javob qanday olinganini ko‘rib chiqamiz. Faraz qilaylik, Jahon
banki jalb qilinayotgan mablag‘lar bo‘yicha 4%dan pastroq stavkani taklif
qilmoqda. Ma’lumotlardan boxabar investorlar bunday stavka evaziga uning
qimmatli qog‘ozlarini olmaydi, balki AQSh G‘aznachiligining bir yillik
veksellarini sotib oladi. Agar Jahon banki o‘z obliga-tsiyalarini astoydil sotish
niyatida bo‘lsa, kamida AQSh G‘aznachiligining stavkasini taklif qilishi kerak
bo‘ladi.
Jahon Banki 4%dan ancha yuqori bo‘lgan stavkani taklif etarmikan? Agar
moliya-kredit muassasasi qarzlar bo‘yicha xarajatlarni imkon qadar kamaytirishni
istasa (aslida moliya-kredit muassasalari barchasining maqsadi shu), u haqiqatda
investorlarni jalb qilish uchun zarur bo‘lgan narsani taklif etadi. Demak,
to‘lamaslik riskidan holi bo‘lgan, muddati bir yillik har qanday dollarli ssudalar va
qarzlar ana o‘sha 4%ga, ya’ni bir yillik g‘aznachilik veksellari daromadliligi
stavkasiga yaqinlashish tendensiyasiga ega.
Agar tashkilotlar teng sharoitda har xil foizli stavkalarda pul olish yoki qarz
berishga qodir bo‘lsalar, unda ular foizli arbitraj61 (interest-rate arbitrage) bilan
shug‘ullanishlari ma’lum bo‘ladi. Boshqacha aytganda, ular pulni pastroq foizli
stavkada olib, yuqoriroq foizli stavkada qarzga beradilar. Tabiiyki, bunday
harakatlar masshtabining kengayishi yana foizli stavkalarning tenglashishiga olib
keladi.

27. 
    Daromadlilik stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy omillar
    

Demak, rasmdan ko‘rinib turibdiki, bozor iqtisodiyotida daro-madlilik
stavkalari darajasiga ta’sir etuvchi asosiy quyidagi to‘rtta omil mavjud:
 ishlab chiqarish vositalarining samaradorligi - shaxta, to‘g‘on, yo‘l,
ko‘prik, zavod, mashinalar va tovar-moddiy zahiralarga qo‘yilgan mablag‘-lardan
kutilayotgan daromadlilik stavkasi;
 ishlab chiqarish vositalarini ishlatish samaradorligiga nisbatan noaniqlik
darajasi;
 odamlarning vaqtinchalik afzal ko‘rishi – odamlar qanchalik darajada tovar
va xizmatlarni iste’mol qilishni ertaga emas bugun xohlaydilar;
riskni yoqtirmaslik – investitsiya bo‘yicha riskni qisqartirish maqsa-dida
yuqori daramadlilikdan voz kechishga rozi odamlar soni.
Quyida Sizning e’tiboringizga har bir omilning qisqacha tavsifi havola etiladi.