Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

 

13-chizma. Pul agregatlari nisbati. 

 

 

Pul agregati deganda jamg‘arila borib, xarid qobiliyatini saqlovchi barcha 

pul vositalari, ya’ni likvidlik darajasiga qarab pul massasining barcha birlashgan 

komponentlari tushuniladi. 

 

 

Naqd pullar 

42 

 

Muddatsiz 

omonatlar  

200 

 

Muddatli 

omonatlar 

100 

 

Uzoq muddatli 

omonatlar 

160 

Ì

1 

Ì

2 

Ì

3 

Minimal zaxiralar 

40+10+8=58 

Pul bazasi 100 

a

1

=20% 

a

2

=10%

a

3

=5%

---

 

63

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

14-chizma. Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 

 

 M

0

 = naqd pullar, ya’ni muomaladagi metall va qog‘oz pullar 

 

M

1

 = M

0

 + 

Tegishli hisob varaq-

lardagi pul qoldiqlari 

+

Mahalliy 

budjet 

mablag‘lari

+

Byudjet, jamoat va 

boshqa tashkilot-

larning mablag‘lari 

 

 

 

 

 

 

M

2

 = M

1

  + Banklardagi muddatli omonatlar 

 

 

M

3

 = M

2

 + 

Chiqarilayotgan 

sertifikatlar 

+ 

Aniq maq-

sadli zayom 

obligatsiyalari

+

Davlat 

zayom 

obligatsi

yalari 

+ 

Xazina 

majburi-

yatlari 

 

15-chizma. Pul agregatlarining tarkibiy qismlari. 

 

Mamlakatimiz bozor o‘zgarishlarini keng rivojlantirish yo‘lidan 

olg‘a borayotganini hisobga olsak, naqd pul bilan naqdsiz pul orasidagi 

chegara sekin-asta yo‘qolishi lozim. Pul agregatlaridan faol foydalanish 

ham bunga ko‘p jihatdan yordam beradi. Taraqqiy etgan davlatlarda 

naqd pullar tovar aylanmasining 1 foizini ta’minlaydi. 

[47]. Pul tovar ekan, u talab va taklif ta’sirida bo‘ladi. 

 

 

 

 

Pul taklifi – bu muomalaga chiqarilgan ma’lum turdagi pul miqdoridir. 

 

 

 

 

Ì

0 

Ì

1 

Ì

2 

Ì

3 

Pul

 

Naqd 

pul

 

Schyotdagi omonat-

lar (SO)

 

chekli jamg‘arma hisobva-

raqlardagi omonatlar

Mayda muddatli omonatlar 

(160 ming dollargacha) 

Yirik miqdordagi muddatli omonatlar (100 

ming dollardan ortiq)

 

---

 

64

Pul taklifi talabdan ortiq yoki kam bo‘lishi mumkin: kam bo‘lganda 

to‘lov krizisi yuzaga keladi. Pul taklifi uning muomalaga chiqqan 

miqdori bilan o‘lchanadi, bu miqdor esa uning aylanma tezligiga qarab 

har xil bo‘ladi. 

 

 

 

 

Pulga talabni korxonalar, tashkilotlar, aholi va davlat bildiradi, 

chunki ular xo‘jalik subyektlari, ishlab chiqaruvchi yoxud iste’mol-

chilardir. Pulga talab pulning ikki funksiyasidan, ya’ni: 

– muomala vositasidan, xususan, kundalik xaridlarni va bitimlarni 

amalga oshirish; 

– jamg‘arma vositasidan, xususan, puldan qiymatni saqlash vositasi 

sifatida foydalanish va o‘z ixtiyorida yetarli miqdorda likvid pullarni yig‘ish 

zaruriyatidan kelib chiqish. 

Har ikkala maqsadga erishish uchun pulning real xarid kuchi 

barqaror bo‘lishiga erishish muhim rol o‘ynaydi. 

Pulga talabning miqdoriy o‘lchami bor. Uni hisoblab chiqish odatda 

ayirboshlashning miqdor tenglamasiga (PM•PO=N•YaIM) asoslanadi. 

Umuman muomaladagi pul miqdori uch asosiy omilga bog‘liq: 

– narxning absolut darajasi (R). Qanchalik narx baland bo‘lsa, 

shunchalik pulga bo‘lgan talab ko‘payadi (boshqa holatlar teng bo‘lgan 

sharoitlarda); 

– yaratilgan real mahsulot darajasi (Q). Bu ko‘rsatkichning o‘sishi bilan 

aholining real daromadi oshadi. Ularni to‘lash uchun ko‘proq pul kerak 

bo‘ladi.  

Pul aylanmasi tezligiga (V), ya’ni pul yiliga necha marta daromad 

bo‘lib qaytadi va necha marta oldi-sotdiga xizmat qiladi. Bu bog‘lanishlarni 

quyidagi formulalar yordamida ifodalash mumkin: