Yo. Abdullayev, T. Qoraliyev, sh. Toshmurodov, S. Abdullayeva

operatsiyalari deb ataladi. Xalqaro savdo, xalqaro kredit va xizmatlar 

bo‘yicha hisoblashishlarda yagona to‘lov vositasiga ega bo‘lish zarurligi 

valuta operatsiyalarni amalga oshirishni zarur qilib qo‘yadi. 

Turli xil valuta operatsiyalari yig‘indisi jahon ssuda kapitali 

bozorining asosiy qismlaridan biri bo‘lgan valuta 

10F1

)

 hosil qiladi. Valuta 

bozorida xorijiy valutaga talab va taklif vujudga keladi. Taklif sotilgan 

tovar va xizmatlar uchun daromad olgan eksportyordan, talab esa sotib 

olingan tovar va xizmatlarni to‘lash uchun xorijiy valutaga muhtoj 

importyorlardan kelib chiqadi. Valuta operatsiyalari asosini tovarlar va 

xizmatlar, kapital va kreditlarning xalqaro harakati tashkil etadi. 

Valuta bozorida operatsiyalarni alohida olingan tijorat banklari, 

kompaniyalar va jismoniy shaxslar amalga oshiradi. Valuta operatsiya-

larining ko‘pchiligi birjadan tashqaridagi bozorlarda tijorat banklari 

orqali amalga oshiriladi. Banklar bir-biri bilan (bevosita yoki brokerlar 

                                    

1)

 Valuta bozori – chet el valutasiga talabning uning taklifi bilan o’zaro ta’sirlashish tizimi. 

---

 

270

orqali) mijozlar bilan valuta operatsiyalarini xalqaro banklararo valuta 

bozorida va birjalarda olib boradi. Valuta shartnomalarining asosiy 

qismi xalqaro banklararo valuta bozorida tijorat banklari o‘rtasida 

imzolanadi. 

Xo‘jalik hayotining baynalmilallashuvi natijasida yirik xalqaro 

valuta bozorlari London, Parij, Nyu-York, Frankfurt-Mayn, shuningdek, 

Tokio, Singapur, Gonkong, Bahraynda muvaffaqiyat bilan faoliyat olib 

bormoqda. 

Bankning valuta bozoridagi faolligi bankning yirikligiga, uning 

obro‘siga, xorijiy bo‘limlari va filiallari tarmoqlarining rivojlanganlik 

darajasiga, zamonaviy kompyuterlar bilan ta’minlanganligiga, telefon va 

telegraf aloqalarining rivojlanganligiga bog‘liq. Valuta operatsiyala-

rining asosiy qismi yirik tijorat banklariga to‘g‘ri keladi. Ular nafaqat 

valuta sotadi va sotib oladi, xalqaro hisob-kitoblarni bajaradi, balki 

xorijiy valuta zaxiralarini saqlaydi va valuta kurslarini aniqlaydi. Boshqa 

banklar ularga kotirovka yuzasidan murojaat qiladi va o‘z mijozlari 

uchun valutani sotib oladi. 

Valuta operatsiyalari xorijiy valutada ifodalangan naqd pulsiz to‘lov 

vositalari: bank depozitlari, cheklar, veksellar, o‘tkazmalar hisobiga 

amalga oshiriladi. Naqd xorijiy valutasi hisobiga amalga oshirilgan 

operatsiyalar hajmi ancha kichik bo‘ladi. 

[166]. Tijorat banklarining xalqaro hisob-kitob operatsiyalarida turli 

xil hisob shakllari qo‘llanilishi mumkin. Bular qatorida bank buyrug‘iga 

binoan: 

 

pul o‘tkazish (o‘tkazma turi, to‘lov topshiriqnomasi); 

 

bank cheki; 

 

bank vekseli; 

 

akkreditiv; 

 

inkasso shakllari qo‘llanilishi mumkin.