Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti

150

 

 

"Umumiy o'rta ta'lim sifatini oshirish: mazmun, metodologiya, baholash va ta'lim muhiti"  

xalqaro onlayn ilmiy-amaliy konferensiya materiallari 

 

o‘rganish  jarayonida  kanyonsimon  vodiylar,  daryo  qayiridagi  yashil  ko‘priklar, 

harakatchan barxanlar, Sirdaryoni relikt vodiysi va boshqalarni aniqlashga erishildi.  

Gidrografik indikatorlar yirik tranzit daryolardan tortib to boshlang‘ich irmoqlarga 

ega bo‘lgan erozion tarmoqni o‘z ichiga oladi. Ularni aerofotosurʼatlarda ham osonlikcha 

aniqlash mumkin. Daryo o‘zani va vodiylarida hosil bo‘lgan erozion o‘yiqlar, ularning 

chuqurligi, o‘zan qiyofasi, terrasalarning balandligi, erozion parchalanish darajasini lokal 

o‘zgarishi  va  boshqalar  yangi  tektonik  harakatlarni  sodir  bo‘layotganligini  ko‘rsatadi. 

Doimiy  oqar  suvlar  dinamik  xarakterga  ega  bo‘lganligidan  yer  yuzasida  tektonik 

harakatlar taʼsirida vujudga kelgan har qanday o‘zgarishlarni juda tez sezadi va shunga 

mos  holda  o‘zining  vodiysini  shakllantiradi.  Shuning  uchun,  daryo  vodiylari  tektonik 

harakatlarni o‘rganishda sezgir indikator vazifasini bajarishi mumkin. Masalan, Sirdaryo 

yangi  tektonik  harakatlar  taʼsirida  yildan  yilga  shimol  tomonga  siljib  bormoqda. 

Markaziy Farg‘onadagi qumliklar ham aynan Sirdaryo o‘zanidagi qumlar bilan bog‘liq. 

 

So‘x daryosi Sekitma antiklinal tuzilmasini kesib o‘tishida manzarali qapchug‘ay 

vodiy hosil bo‘lgan. Daryoning bu qismida tik yonbag‘irli, tor va chuqur hamda faqat 

yuqori  terrasada  uchraydigan  ko‘ndalang  vodiy  rivojlangan.  Yuqori  terrasa  o‘zining 

shimoli va janubida joylashgan shu yoshdagi terrasadan 20 m baland ko‘tarilgan bo‘lib, 

So‘x daryosi tez oqadi, o‘zani yagona va to‘g‘ri, chap qirg‘oq kuchliroq yuvilgan, uning 

o‘ng  sohilida  suv  bosmaydigan  va  freotofitlar  bilan  qoplangan  o‘tloq  tuproqli  baland 

qayir  rivojlangan.  Daryo  vodiysi  adirlar  orasidagi  sinklinallarni  kesib  o‘tganda  uning 

qiyofasi yuqorida tasvirlangan qiyofadan keskin farq qiladi. Freatofitlar qalin o‘sadigan 

qayir  ilmiy  adabiyotida  “Yashil  ko‘priklar”  nomini  olgan.  Masalan,  So‘x  daryosi 

Oqtuproq, Cho‘ng‘ara, Sekitma kabi adir antiklinallarini kesib o‘tishda uning vodiysidagi 

qayirda qalin o‘simlik qoplamidan hosil bo‘lgan yashil ko‘priklar kuzatiladi. So‘x daryosi 

vodiysida tadqiqotlar olib borgan I.Abdug‘aniyev (1987) fikricha, yashil ko‘priklar daryo 

vodiysida hozirgi kunda yuz berayotgan yangi tektonik harakatlarning mahsulidir. Daryo 

qayirida  ko‘prikka  o‘xshab  hosil  bo‘lgan  qalin  o‘simlik  qoplami  MDH  hududidagi 

boshqa birorta daryo vodiysida kuzatilmagan noyob tabiat yaratmasidir.