Umumiy biologiya

                                             2 - jadval 
Asalarining uchishi
 
 Qulay sharoit (15-20
0
) 
 
Noqulay sharoit(12-13
0
)
 
          Marta
 
            13,5
 
                7
 
    Vaqti(minut)
 
            45,5
 
               65
 
 
        Bir uchib borib kelishda mahalliy asalarilar   tog‘li   sharoitda  16,2—25.0 mg, 
Italiya  asalarilari  20,5—28.1  mg,  kavkaz  asalarilari  21,5—  36,4  mg,  paxtakor  zona 
mahalliylari 28,7—45,3 mg, italiya arilari 27,6—39,2 mg, qo‘ng‘ir kavkaz asalarilari 
34,0—54,7  mg  nektar  yig‘ib  kelishi  kuzatilgan.  Asalarilar  bir  uchishida  asal 
jig‘ildonida 50—60 mg, o‘rtacha esa 40 mg gacha nektar keltiradi (3-jadval).  
                                                          3 – jadval. 
Uyaga  keltirgan             
nektar(mg)
 
Mahalliy asalarisi 
 
Italiya asalarisi
 
  Kavkaz asalarisi
 
Tog’li hudud
 
  16,2mg
 
20,5-28,1mg
 
21,5-36,4mg
 
Paxtakor zona
 
  28,7-45,3mg
 
 27,6-39,2mg
 
34,0-54,7mg
 

---

 
    Keltirgan  nektarning  hammasini  qabul  qiluvchi  asalarilarga  bermasdan,  10  mg 
gacha qismini jig‘ildonida qoldiradi, degan fikr bor. Keyingi uchishida sarflanadigan 
energiyani qoplash uchun undan oziq sifatida foydalanadi. Shunday qilib, bitta asalari 
10 kunda 300—400 mg nektar olib keladi, butun umri mobaynida (o‘rtacha 20 kunda) 
6000—  8000  mg,  ya‘ni  6—8  g  nektar  olib  keladi.  Bu  nektardan  3—4  g  asal  ishlab 
chiqishi    mumkin.  Agar  asalari  oilasining  faqat  ma‘lum  bir  qismi  nektar  yig‘ishga 
qatnashishini  e‘tiborga  olsa,  asal  yig‘ilishi  unumli  bo‘lishi  uchun  asalari  oilasining 
kuchli,  ya‘ni  asalarilar  soni  ko‘p  bo‘lishi  katta  ahamiyatga  ega  ekanligini  ko‘ramiz. 
Tajriba ma‘lumotlariga ko‘ra, nektar ko‘p bo‘lgan zonalarda yaxshi bir asalari oilasi 
5—8  kg  gacha  nektar  yigishi  mumkin  ekan.  Ob-havoning  o‘zgarishi  asalarining 
uchishiga  katta  ta‘sir  ko‘rsatadi.  Qatiq  shamol  vaktida  asalarilar  30%  kam  uchadi. 
Normal  sharoitda  temperatura  10°  dan  past  bo‘lsa,  asalarilar  nektar  yig‘ish  uchun 
uchmaydi.  Faqat  uyada  perga  yetarli  bo‘lmagan  taqdirda  erta  bahorgi  salqin  vaqtda 
ham uchishga majbur bo‘ladi. Temperatura 15—20° bo‘lishi asalarilar uchishi uchun 
eng qulay sharoit hisoblanadi. Temperatura va namlik asalarilarning nektar yig‘ishiga 
bevosita  ta‘sir  etishi  mumkin;  o‘simliklarning  nektar  ajratishi  temperatura  va 
namlikning o‘zgarishiga bevosita bog‘liq bo‘ladi. Asalarilarning nektar yigish uchun 
uchib ketishi esa o‘simliklarda nektar ko‘p yoki oz bo‘lishiga bog‘liq. 
Asalari  oilasida  nasli  bo‘lsa  va  bahorning  sovuq  kunlarida  uyalar  isitilmasa, 
ularning  uchish  faoliyatiga  salbiy  ta‘sir  etadi.  Shu  sababdan  naslni  saqlashda  zarur 
bo‘lgan temperaturani yaratish uchun ko‘plab asalari uyada qolib ketadi. 
Kuchli  oilalar  kuchsiz  oilalarga  nisbatan  ko‘p  asal  yig‘adi.  Tog‘li  zonalarda 
kechasi temperatura 13° dan past bo‘lsa o‘simliklar nektar ajratmaydi. 15° dan yuqori 
bo‘lganda  ko‘p  nektar  ajratadi.  Shu  boisdan  katta  oilalarda  nektar  yig‘ish  uchun 
minutiga 500—600 tadan asalari uchib ketadi. 

---

Yuqorida  aytib  o‘tilganlardan  quyidagicha  amaliy  xulosa  chikarish  mumkin: 
asalarichi  atrofdagi  nektarga  boy  o‘simliklar  gullagan  vaqdta  kuchli  asalari  oilasiga 
ega  bo‘lishi  kerak,  shundagina  ko‘p  asal  yig‘ishi  mumkin;  oilaning  qishlovi  uchun 
yetarli darajada asal va perga zapasi bo‘lishi kerak; qishlovga asalari oilasi ko‘p yosh 
avlod  bilan  kirishi  kerak,  shunda  oila  qishlovdan  kuchli  chiqadi  va  bahorda 
hayotchanlik qobiliyati saqlanadi; shuningdek, bahorda asalarilarni asal va perga bilan 
yetarli miqdorda ta‘minlash kerak Arixonalar quyilgan joy bilan nektarli o‘simliklar 
o‘sadigan  joy  oralig‘idagi  masofa  500  metrdan  uzoq,  bo‘lmasligi  kerak.  Aks  holda 
yig‘ilgan nektarning ko‘p qismi arining ovqatlanishiga sarflanadi. 
Taxminan 3 oy – dekabr, yanvar, fevral oylari asalarilar dalaga nektar, gulchang 
yig‘ishga chiqmaydi, zapas oziq bilan oziqlanadi.  Ayrim issiq kunlarda ular ichakda 
yig‘ilgan  ahlatdan  halos  bo‘lish  uchun  aylanib  uchib  keladilar.  Qishda  issiq  kunlari 
qancha  ko‘p  bo‘lsa,  asalarilar  chuncha  ko‘p  uchib  keladi  va  shuncha  ko‘p  oziq 
sarflaydi,  asalarilar  to‘zadi  yani  eskiradi.    Ba‘zan  qishlovga  kirgan  asalarilarning  
50%  chasi  qoladi.    Fevralning  oxiri,  ayrim  yillarda  fevralning  boshida  birinchi 
gullaydigan o‘simliklar gullay boshlaydi va issiq, shamolsiz kunlari, ularga asalarilar 
qatnay  boshlaydi.    Bular  ichida  shafrang,  za‘faron,  olma,  yoysimon  shung‘iya  va 
boshqa serasal o‘simliklar alohida ajralib turadi.  Bu o‘simliklar tekislik va tog‘ etagi 
chegaralarida  yaxshi rivojlanadi, pastki  adirlarda  har    gektarda minglab  to‘p bo‘lishi 
mumkin.