Umumiy biologiya

g) ko‘payish instinkti ikki shaklda namoyon bo‘ladi: 
1.  Ona  ari  erkak  ari  bilan  juftlashgandan  keyin  urug‘lanmagan  va  urug‘langan 
tuxum qo‘yadi 
 
birinchi  xil tuxumdan  erkak  ari, ikkinchi xilidan ona  va ishchi  arilar 
rivojlanadi; 

---

2.  Asalarilarning  ikkinchi  xil  ko‘payish  usuli  yangi  oila  (roy)  hosil  qilishdir. 
Bunda  qari  ona  ari  bir to‘p asalarilar bilan oiladan  ajralib  chiqadi (birinchi  roy),  bu 
kichik  oila  eski  uyaning  bir  chetiga  yopishib  oladi,  u  olib  tashlanmasa  (royni  qirib 
tashlash kerak), biroz vaqtdan keyin o‘zi boshqa joyga uchib ketadi. Tabiiy sharoitda 
yangi oilaga ajralish asalarilarning bo‘shliqda maqsadga muvofiq ho-latda o‘rnashib 
olishiga  qaratilgan  moslanishidir.  Asalarilar  oilasining  individlari  yakka  holda  yangi 
to‘p  yasashga qobiliyatsiz.  Ayrim  vaqtlarda o‘simliklardan  yig‘adigan nektar  va  gul 
changi  yetarli  bo‘lmaganda  oilaga  ajralish  instinkti  maqsadga  muvofiq  bo‘lmay 
qoladi.  Yosh  ona  ari  oilasi  oziq  zapaslari  yetishmasligidan  nobud  bo‘lishi  mumkin. 
Ba‘zan ona oila o‘zidan ko‘plab yangi oila ajratadiki, oqibatda na ona ari oilasi va na 
yangi  oila  o‘zini  oziq  zapasi  bilan  ta‘minlay  olmaydi  va  shu  boisdan  ko‘pi  nobud 
bo‘ladi.  Keltirilgan  misollar  instinktning  maqsadga  muvofiqligi  nisbiy    harakterda 
ekanligini tasdiqlaydi. 
Asalarilar  «o‘yini»  chang  va  nektar  yig‘uvchi  asalarilarning  arixonaga  qaytib 
kelgandan  keyingi  maxsus  harakatlari  bo‘lib,  bu  holni  ham  ular  xatti-harakatining 
instinktiv formasi deb qarash kerak. Ikki xil o‘yinni: aylanma va liqillama o‘yinni farq 
qilish  mumkin.  Asalari  olib  kelgan  yukini  boshqa  asalariga  topshirgandan  keyin  har 
tomonlama  aylanma  harakat  qilib  yura  boshlaydi.  O‘yin  asalarilar  zich  joylashgan 
joyda  bo‘lganligi  uchun  bu  harakatlar  o‘yadagi  arilarni  qo‘zg‘atadi.  Unga  yaqin 
joydagi  asalarilar  ham  shu  o‘yinga  tusha  boshlaydi  va  mo‘ylovi  bilan  o’yinchi