47
is-ha`rekettin` na`tiyjeli juwmag`ina erisiwdi ta`miyinleytug`in jeke o`zgeshelikke iye usillar sistemasi ha`m
ha`reketler usili tu`siniledi.
Temperament minez-quliq ha`m qarim-qatnas usillarinda iz qaldiradi, misali sangvinik derlik barliq waqitta
sa`wbette initsiator boladi, tanis emes adamlar arasinda o`zin erkin sezedi, jan`a o`zgeshe jag`day oni tek
qozdiradi, al melanxolik bolsa kerisinshe qisinadi, jan`a jag`day, jan`a adamlar arasinda albirap qaladi.
Flegmatikler de jan`a adamlar menen qiyin til tabisadi, o`z sezimlerin az ko`rsetedi ha`m uzaq waqitqa shekem
kimdur onin` menen tanispaqshi ekenligin an`lamaydi. Ol muhabbat qatnaslarin dosliqtan baslawg`a beyim ha`m
aqiri, biraq jildam metamorfozlarsiz su`yip qaladi, o`ytkeni onda sezimler ritmi pa`seygen, sezimler turaqlilig`i
oni bir adamdi jaqsi ko`riwshi etip qoyadi. Xolerik, sangviniklerde bolsa, kerisinshe, muhabbat jiyi jariliw
siyaqli, bir qarastan payda boladi, biraq ju`da` turaqli bolmaydi.
Insan jumisinin` o`nimdarlig`i onin` temperamentinin` o`zgesheligi menen tig`iz baylanisli. Eger jumista bir
talap tu`rinen ekinshisine tez-tez o`tip turiw, sheshim qabillawda operativlik talap etilse, sangviniktin` ayriqsha
shaqqanlig`i qosimsha na`tiyje beriwi mu`mkin. Flegmatik ha`m melanxolikler kerisinshe, xolerik ha`m
sangviniklerge salistirg`anda qatal reglamentatsiya ha`m bir qa`liptegi jumista u`lken o`nimdarliq ha`m
sharshawg`a qarsiliqqa iye.
Minez-quliqliq qatnasta temperamenttin` ha`r qiyli tipindegi adamlardin` reaktsiyasi o`zgesheligin aldin ala
ko`riw ha`m olarg`a adekvat diqqat qaratiw mu`mkin ha`m sha`rt. Atap o`tiw kerek, temperament minez-
quliqtin` mazmunliq emes, al tek g`ana dinamikaliq sipatlamasin belgileydi. Bir temperament tiykarinda ha`m
G`ulliG` ha`m sotsialliq sanda joq shaxs boliwi mu`mkin.
I.P.Pavlov joqari nerv is-ha`reketinin` ja`ne u`sh G`haqiyqiy insaniyliq tiplerG`in atap o`tken, olar-oylawshiliq,
ko`rkem, ortasha. Oylawshi tip wa`killeri (shep yarimsharinin` ekinshi signalliq sistemasi basim) aqilli, turmisliq
qubilislardin` toliq analizine, konkret emes abstrakt oylawg`a beyim. Bul tiptegi adamlar a`dette matematika,
filosofiya menen qizig`adi, olarg`a ilimiy jumislar unaydi.
Ko`rkem tiptegi adamlarda (shep yarimsharinin` birinshi signalliq sistemasi basim) oylaw obrazli, og`an joqari
emotsionalliq, qiyaldin` ayqinlig`i, haqiyqatliqti qabillaw tirisheligi ha`m tikkeleyligi iz qaldiradi. Olardi birinshi
gezekte iskusstvo, teatr, poeziya, muzika, jaziwshiliq ha`m ko`rkem o`neri qiziqtiradi. Olar qarim-qatnastin`
ken` shen`berine tirisadi. Al oylawshi tiptegi adamlardi, skeptikaliq tu`rde G`qurg`aqG` sipatinda bahalaydi.
Ko`pshilik adamlar (80 protsentke shekem) G`artin ortaliqG`qa, ortasha tipke jatadi. Olardin` minezinde azg`ana
ratsional yamasa emotsional baslama bar ha`m bul kishkene balaliq da`wirindegi ta`rbiyag`a, turmisliq
jag`daylarg`a baylanisli. Bul 12-16-jaslarda ko`rine baslaydi, biraz o`spirimler waqtinin` ko`pshiligin a`debiyat,
muzika, iskusstvog`a bag`ishlasa, basqalar-shaxmat, fizika, matematikag`a bag`ishlaydi.
Zamanago`y izertlewlerdin` tastiyiqlawinsha, on` ha`m shep yarim sharlar spetsifikaliq funktsiyalarg`a iye ha`m
anaw yamasa minaw yarim shardin` basimlig`i insan shaxsinin` individual o`zgesheligine anag`urlim ta`sir
ko`rsetedi.
Do'stlaringiz bilan baham: