Transport logistikasi

2. Tovarlar harakati xalqaro tizimining ta’rifi
Tovarlarni harakatlanish jarayoni mahsulotni ishlab chikaruvchidan iste’molchiga qarab harakatlanishidan iborat. Mahsulotlarning xalqaro chegaralarni kesib o‘tishi va turli xil transport konunlari ta’siriga tushib qolish tovarlarning xalqaro harakatlanishining o‘ziga xos xususiyatidir.
Tovarlar harakati xalqaro tizimi - bu iste’molchilarning ehtiyojlarini qondirish va tovar harakati tashkilotchisi foydasiga qondirish maksadida tovarlarning ishlab chikadigan joyidan iste’mol joyigacha tovarlarning jismoniy harakatini rejalashtirish, amalga oshirish va boshqarish faoliyati. Tovarlar harakati xalqaro tizimi quyidagi tarkibiy kismlarni o‘z ichiga oladi:
1. Barcha turdagi transport vositalarining texnik vositalari, aloqa kommunikatsiyalar va kurilmalari.
2. Sanoat, savdo va vositachilik firmalarining omborlari.
3. Brokerlik, agentlik, sug‘urta, stividor va yordamchi transport xizmatlarini ko‘rsatuvchi boshka tashkilotlarning moddiy-texnik bazasi.
Stividorlik kompaniyalari yuk ortish va tushirish ishlarini portlar kabi yirik transport uzellarida amalga oshiradilar (ilgari "stividor" port ishchilari deb nomlangan).
Brokerlik kompaniyalari transport xizmatlari tashkilotchilari va mijozlarini birlashtiradi. Ular bozorning mustaqil ishtirokchilari.
Agentlar transport tashkilotlari manfaatlari uchun ishlaydi va unga yuk jo‘natuvchilarni topadilar.
Ekspeditorlik kompaniyalari yuk egasining rasmiy vakillari bo‘lib, unga kerakli transport vositalarini topadilar.
4. Lizing kompaniyalarining moddiy-texnika bazasi (yuk egalari uchun ular yuklarni nimada tashiydilar, transport korxonalari uchun - turli transport uskunalari).
5. Axborot va boshqaruv tizimlarining texnik vositalari.
6. Xalqaro tashishlar va tovarlarning bojxona xizmatlari sohasidagi davlatlar va xalqaro tashkilotlarning me’yoriy-huquqiy bazasi (transport qonunchiligi, transport ustavlari, transportning ayrim turlarining kodlari, turli transport turlari orqali xalqaro tashishlarni tashkil etish to‘g‘risidagi turli xalqaro konvensiyalar).
Tovarlar harakati tizimini rivojlantirish yo‘nalishlari:
1. Logistik tamoyillar asosida tashki savdo tovarlarini tashishni tashkil etish:
FDTD – from door to door (eshikdan eshikkacha).
JIT – jast in time (o‘z vaktida).
JOD – jast on demand (talab bo‘yicha).
Kanban - omborlarni chetlab o‘tish (bu etkazib beruvchilar o‘rtasida yuqori darajadagi muvofiqlashtirishni talab qiladigan eng murakkab tizim, YAponiyada eng keng tarqalgan).
2. Transport tashkilotlarini yiriklashtirish.
3. Kichik transport korxonalarini har kanday xizmat turini ko‘rsatishga ixtisoslashtirish (masalan, yuk ortish-tushirish yoki faqat tashish).
4. Transport xizmatlari sifatini oshirish, birinchi navbatda etkazib berish tezligi va xavfsizligi, xizmatlarning murakkabligi.
Xalqaro tarqatish tizimini rivojlantirish muammolari:
1. Bojxona va chegara rasmiyatchiliklarini soddalashtirish.
2. Xalqaro tashkilotlar doirasida turli davlatlarda yuklarni tashish bo‘yicha talablar va qoidalarni birlashtirish.
3. Katta terminal komplekslarini rivojlantirishga sarmoya kiritish (ko‘plab omborlar va rivojlangan infratuzilma bo‘lgan yirik logistika markazlarini qurish).
Tovar harakatining asosiy xarajatlari quyidagilardan iborat: tashish, tovarlarni keyinchalik saqlash, zahiralarni saklash, tovarlarni qabul qilish, jo‘natish va qadoqlash xarajatlaridan; ma’muriy va buyurtmani qayta ishlash xarajatlari. Mahsulot taqsimotini tashkil etishning umumiy kiymati ishlab chikarish firmalari uchun sotishning umumiy hajmining 13,6 foiziga va oralik sotuvchilar uchun 25,6 foiziga etadi.
Tovarlar harakati tizimini takomillashtirish orqali yanada sifatli xizmatni yoki arzonroq narxlarni taklif qilish va shu bilan qo‘shimcha mijozlarni jalb qilish mumkin. Afsuski, tarqatish tizimlarining xech biri bir vaktning o‘zida xaridorlarga maksimal darajada xizmat ko‘rsatishga va tarqatish xarajatlarini minimal darajaga tushirishga qodir emas.
Jismoniy taqsimot tizimi, umuman olganda, ishlab chikarilgan narsani ayirboshlash orqali ishlab chiqarilgan tovar massasini talab qiladigan tomonga o‘tkazishni ta’minlash uchun mo‘ljallangan.
Bu kompaniyaning iqtisodiy faoliyatining muhim sohasini, tayyor mahsulotlar omboridan tortib, ishlab chiqarilgan tovarlarni sotish punktlariga qadar kamrab oladi. Tovar harakati tizimi bu nafaqat transport va ekspeditsiya operatsiyalari, balki mahsulotga qarab, iste’molchining shaxsiy aloqasini ta’minlaydigan so‘nggi zanjirgacha bo‘lgan qiska yoki rivojlangan savdo vositachilarni qamrab oladi.
Bu, shuningdek, jadal rivojlanayotgan jahon bozori sharoitida o‘ziga xos muvozanat rolini o‘ynaydigan asosiy va oraliq omborlar bilan ombor ob’ektlarini boshqarishni o‘z ichiga oladi. Mahsulotlarni harakatlanish tizimi ichki va tashqi marketing muxiti bilan bog‘lik elementlarni o‘z ichiga oladi.
YAxshi ishlaydigan tovarlar harakatlanish tizimi buyurtmani olganidan keyin tovarlarni etkazib berish muddati, tashish masofasidan qat’iy nazar, uning doimiy bo‘lishini kafolatlaydi va ushbu davrda buyurtmani bajarish ehtimoli 91-96% ni tashkil qiladi. Xizmat darajasi quyidagilarga bog‘liq:
- buyurtmani bajarish tezligiga;
- maxsus burtmali tovarlarni tezkor etkazish imkoniyatiga;
- agar tovarda nosozlik bo‘lsa uni qaytarib olish va qisqa muddatda sifatlisiga almashtirishga tayyorgarlik;
- sotib oluvchining hoxishiga ko‘ra jo‘natmalarni turli partiyalarda ta’minlab berish;
- eng ma’qul keladigan transport vositasidan foydalanishni bilish;
-servis xizmatidan yuqori sifatli foydalanish;
- omborlar tarmog‘ini yaxshi tashkil etish;
- tovarlar zahirasi, shuningdek, barcha tovarlar nomenklaturasi ehtiyot qismlarining etarli darajada bo‘lishi;
- sotib oluvchi uchun tovarlar harakati ko‘rsatilayotgan narx darajasi.
SHuni ta’kidlash kerakki, keltirib o‘tilgan omillarning hech biri tovarlar harakati tizimini a’lo darajada yaratishni hal qila olmaydi, balki u yoki bu darajada xizmat ko‘rsatish darajasiga ta’sir etishi mumkin.
Ko‘pgina firmalar tovarlarni harakatlanishi uchun eng kam xarajat bilan kerakli tovarlarni o‘z vaktida kerakli joyga etkazib berishni ta’minlashni maqsad qilib qo‘yadilar. Afsuski, tovarlar harakati tizimlarining birortasi ham bir vaqtning o‘zida xaridorlarga maksimal darajada xizmat ko‘rsatishga va tovarlarni tarqatish xarajatlarini minimal darajaga tushirishga qodir emas.
Mijozlarga maksimal darajada xizmat ko‘rsatish deganda - bu katta zahiralarni saqlash, tashish tizimi va ko‘plab omborlarni saqlashni nazarda tutadi. Ammo bularning barchasi taqsimlash xarajatlarining o‘sishiga olib keladi.
Narxlarni pasaytirish tashish ishlarining arzonligi, zahiralarning pastligi va omborlar sonining kamligi orali yuzaga keladi.
Tovarlar harakati xarajatlari aksariyat xollarda teskari mutanosiblikda o‘zaro bog‘liqdir.
Transport-ekspeditorlik xizmati menejeri yuklarni samolyotda emas, balki imkon qadar temir yo‘l orqali jo‘natishni afzal ko‘radi. Bu kompaniyaning transport xarajatlarini kamaytiradi.
Birok, temir yo‘lda tashish tezligining pastligi aylanma mablag‘larni uzoqroq tutib turadi, mijozlardan kechikadigan to‘lovlar, shuningdek mijozlarni qisqa muddatlarni taklif kiladigan rakobatchilardan xarid qilishga majbur qilishi mumkin.
YUk tashish bo‘limi xarajatlarni minimallashtirish uchun arzon konteynerlardan foydalanadi. Va bu tranzitdagi tovarlarga ko‘plab zarar etkazilishiga olib keladi va iste’molchilarning noroziligini keltirib chikaradi.
Zahiralarni boshqarish menejeri ularni saqlash xarajatlarini kamaytirish uchun kichik inventarizatsiya qilishni afzal ko‘radi.
Birok, shu bilan birga, zahiradagi tovarlarning etishmasligi xolatlari tez-tez uchraydi, bajarilmagan buyurtmalar soni oshadi, qog‘ozbozlik ishlari ko‘payadi, rejalashtirilmagan tovarlar partiyasini ishlab chiqarish va ularni tezda etkazib berish uchun qimmatbaho vositalardan foydalanish zarurati kelib chiqadi. Tovarlarni harakatini tashkil etish faoliyati katta muzokaralar bilan bog‘liqligini hisobga olsak, bunday qarorlarni qabul qilishda tizimli yondashuv talab etiladi.
Tovarlar harakati tizimini yaratish uchun boshlang‘ich nuqta mijozlarning talablarini va raqobatchilarning takliflarini o‘rganishdir.
Tovar harakati uchun bir qator maqsadlarni ishlab chiqqan xolda kompaniya ushbu maksadlarga minimal xarajatlar bilan erishishni ta’minlaydigan tovar aylanmasi tizimini shakllantirishga kirishadi. Bunday xolda quyidagi asosiy masalalar bo‘yicha qarorlar qabul qilish zarur bo‘ladi:
1. Mijozlar bilan kanday ishlash kerak? (buyurtmani qayta ishlash)
2. Tovar-moddiy zahiralarni qaerda saklash kerak? (omborxona)
3. Kanday zahira qar doim tayyor bo‘lishi kerak? (tovar-moddiy zahiralar)
4. Tovarlar kanday jo‘natilishi kerak? (tashish)