Toshkent moliya instituti a. A. Omonov, T. M. Qoraliev pul va banklar

20.4. Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki 
 
Fransiyaning  sobiq  Prezidenti  Fransua  Mitteran  1989  yilning  25 
oktyabrda  Yevropa  parlamentining  yig‘ilishida  Yevropa  tiklanish  va 
taraqqiyot  banki  (EETB)ni  tashkil  etish  tashabbusi  bilan  chiqdi. 
Shundan  so‘ng  1990  yil  29  mayda  Parijdagi  kelishuvga  asosan  EETB 
ta’sis etildi va bu kelishuv 1991 yil 28 martdan kuchga kirdi.  
1991  yil  15  –  17  aprel  kunlari  bank  boshqaruv  kengashining 
birinchi  yig‘ilishi  bo‘lib  o‘tdi va  unda  bank  ta’sischilari  bo‘lgan  40  ta 
mamlakat  va  2  ta  xalqaro  tashkilot,  ya’ni  Yevropa  ittifoqi  (EI)  va 
Yevropa investitsiya banki (EIB) ishtirok etdi.  
ETTB  faoliyatining  eng  asosiy  jihatlarini  quyidagilarda  ko‘ri-
shimiz  mumkin.  1991  yilning  noyabrida  ETTBning  Varshava  vako-
latxonasi  ochildi  va  Estoniya,  Latviya  va  Litva  davlatlari  bankga 
a’zoligi  tasdiqlandi.  Bugungi  kunda  ETTBning  aksiyadorlari  60 
mamlakat,  EI  va  EIB  xalqaro  tashkilotlar  hisoblanadi.  Umumiy  imzo-
langan kapital – 1964 mlrd yevro, to‘langan kapital – 5,2 mlrd yevro.  
ETTBning  faoliyat  maqsadi  va  asosiy  vazifasi  bozor  muno-
sabatlarini 
rivojlantirish 
va 
jahon 
iqtisodiy 
integratsiyasini 
chuqurlashtirish  uchun  tashkil  etish  hisoblanadi.  Shu  nuqtai  nazardan 
ETTBning  asosiy  vazifasi  Markaziy  va  Sharqiy  Yevropa  mam-
lakatlarida,  Rossiya  va  Markaziy  osiyo  mamlakatlarida  rejali  iqtiso-
diyotdan  bozor  iqtisodiyotiga  o‘tish  jarayonlarini  tezlashtirishdan 
iborat.  Bugungi  kunda  ETTB  loyihalari  Yevropa  va  Osiyoning  27 
davlatida amal qilmoqda. Boshqa xalqaro moliya tashkilotlaridan farqli 
o‘laroq,  bank  nizomiga  asosan  loyiha  amalga  oshirilayotgan 
davlatlarda  ko‘p  partiyaviylik,  plyuralizm  va  bozor  iqtisodiyoti 
tamoyillari amal qilishi shart.  
ETTB ning investitsiya loyihalari orqali: 
-
 
sanoatda tarkibiy islohatlar o‘tkazish; 
-
 
raqobat, xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirish; 
-
 
moliyaviy 
tashkilotlar 
faoliyati 
va 
huquqiy 
tizimni 
barqarorlashtirish; 
-
 
xususiy  sektorni  rivoji  uchun  infrastrukturani  qo‘llab  quvvat-
lash; 
-
 
korporativ  boshqaruv  tizimini  tadbiq  etish,  shu  jumladan 
tabiatni muhofaza qilish masalalari moliyalashtiriladi. 

---

366 
ETTBning  tarkibiy  tuzilishi  va  faoliyati  ustidan  boshqaruv 
kengashi,  direktorlar  kengashi  va  bank  prezidenti  nazorat  olib  boradi. 
Boshqaruv kengashi ETTBning yuqori organi bo‘lib, bankning har bir 
a’zosidan  ikkitadan  shaxsni  boshqaruvchi  va  uning  muovinini  o‘z 
ichiga  oladi.  ETTBga  a’zo  mamlakatlar  xohishiga  qarab,  bu  shaxslar 
istalgan vaqtda o‘zgartirilishi mumkin. 
Direktorlar  kengashining  23  a’zosi  bo‘lib,  uning  ikkitasi  EI  va 
EIB  tomonidan;  6  ta  direktor  AQSh,  Buyuk  Britaniya,  Fransiya, 
Germaniya, Italiya va Yaponiya tomonidan saylanadi. 15 ta direktorlar 
saylash bir xil davlatlarga to‘g‘ri keladi: 4 tasi donor mamlakatlar, 5 ta-
si  istisno  tariqasida  loyiha  amalga  oshirilayotgan  mamlakatlar 
tomonidan  va  6  tasi  donor  va  loyiha  amalga  oshirilayotgan  davlatlar 
kelishuviga ko‘ra saylanadi. ETTBni yig‘ilishlarida ovoz berish tartibi 
aksiyalar ulushiga qarab belgilanadi.  
ETTB  ustav  kapitali  tarkibida
 
EI  va  EIBning  kvotalari  51  %  ni, 
Markaziy  va  Sharqiy  Yevropa  davlatlariniki  –  13%,  boshqa  Yevropa 
mamlakatlariniki  –  11%  ,  boshqa  a’zo  mamlakatlar  hissasiga  –  24  % 
kvota  to‘g‘ri  keladi.  Bankning  kapitali  tarkibida  eng  yuqori  ulush 
AQSh  (10%),  Italiya,  FRG,  Fransiya,  Buyuk  Britaniya  va  Yaponiya 
(8,5 % dan) mamlakatlari hissasiga to‘g‘ri keladi.  
ETTBning  kredit  siyosatiga  e’tibor  qaratadigan  bo‘lsak,  asosan 
a’zo  –  mamlakatlarda  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish,  shuningdek 
hamkorlikda  sindikat  kreditlarini  berish,  korxonalarning  ustav 
kapitaliga  investitsiyalar  kiritish,  qimmatli  qog‘ozlarni  joylashtirishni 
kafolatlash,  mamlakat  infrastrukturasini  rivojlantirish  va  eksport  – 
import  operatsiyalari  bo‘yicha  dasturlarni  qo‘llab  –  quvvatlash 
masalalari alohida o‘rin tutadi.