Toshkent farmatsevtika instituti farmakognoziya kafedrasi

Horijiy mamlakatlardan keltirilgan dorivor o„simliklar va ularning 
mahsulotlari ro„yxati 
 
№  Hindiston mamlakatidan 
 
Qora murch 
Piper nigrum L. 
 
Qalampirmunchoq 
daraxti 
Eugenia caryophyllata (Thunb) 
 
Kardamon  
Amomum meleguete Rosc 
 
Kuchala daraxti 
Strychnos nux vomica  
Xitoy mamlakatidan  
 
Tangut rovochi  
Rheum 
palmatum 
L. 
var 
tanguticum Maxim. 
 
Dolchin (koritsa) 
Cinnamomum tamala Ness 
 
Kamforali dolchin  
Cinnamomum camphora (L.) 
Amerikadan  
 
Xin daraxti 
Cinchona Succiruba Pav. 
 
Kauchuk daraxti  
Hevea brasiliensis Muell. 
 
Kakao daraxti  
Theobroma Cacao L. 
 
Tamaki  
Nicotiana tabacum L. 
 
Kola daraxti 
Cola nitida (Went.) 
Afrikadan  
 
Eritroksilon koka 
Erythroxylon Coca Lam. 
 
Strofant kombe  
Strophanthus Kombe   
 
Fizostigma  
Physostigma venenosum Balf. 
 
Sano  
Cassia acutifolia Del. 
Avstraliyadan  
 
Evkalipt daraxti 
Eucalyptus cinerea F.v. Muell.   
 
1-jadvaldan  ko‗rinib  turibdiki:  Hindiston  bilan
 
savdo  aloqani  o‗rnatilishi  arab 
davlatlari  va  Ovrupa  tibbiyot  amaliyotiga  murch,  qalampirmunchoq,  kardamon,  kuchala, 
chaulmug‗rol  moyi  va  boshqalar,  Xitoy  bilan  aloqa  esa  rovoch,  dolchin,  muskus, 
kamfora  va  boshqa  shunga  o‗xshash  dorivor  vositalarni  berdi.  Amerikani  ovrupaliklar 

---

15 
 
tomonidan  kashf  qilinishi  tibbiyotni  bir  qancha  yangi  dorivor  o‗simliklar,  jumladan  xin 
daraxtining  po‗stlog‗i,  kauchuk,  kakao,  chilim  tamaki,  qoqa  va  boshqalar  bilan  boyitdi; 
tropik  Afrika  davlatlaridan  Ovrupa  tibbiyot  amaliyotiga  kola  yoig‗og‗i,  strofant  urug‗i, 
fizostigma  mevasi,  Avstraliyadan  evkalipt  barglari  olib  kelib  qo‗shildi.  Natijada  arab 
tibbiyoti  dorivor  vositalar  assortimenti  Grek  tibbiyotiga  ma‘lum  bo‗lgan  dorilardai 
tashqari Eron, Misr, Hindistonda ishlatiladigan hamda keyinchalik arablar yangidan bosib 
olib ishg‗ol qilgan davlatlar (SHimoliy Afrika davlatlari, Ispaniya va boshqalar) dorivor 
o‗simliklari  hisobiga  boyidi.  So‗ngra,  arablar  hozirgi  O‗rta  Osiyo  va  Qozog‗iston 
territoriyasida  qadimdan  joylashgan  davlatlarni  bosib  olgandan  so‗ng  bu  dorivor 
vositalar xazinasi shu xalqlarga ham xizmat qila boshladi. 
SHunday  qilib,  uzoq  davrlar  davomida  insonlar  kasalliklarini  davolash  uchun 
o‗simliklarni  tanlab  olish  masalasiga  tayangan  tajribalar  asosida  va  ongli  ravishda 
yondoshish  hamda  ota-bobolarimizning  boy  tajribalarini  avaylab  saqlash  va  ularni 
avloddan-avlodga  etkazib  berish  natijasida  hozirgi  O‗rta  Osiyo  territoriyasida  o‗zining 
an‘analariga  va  dorilar  vositasiga,  jumladan  dorivor  o‗simliklariga  ega  bo‗lgan  xalq 
tabobati  vujudga  keldi.  Bu  tabobat  uzoq  asrlar  davomida,  ehtimol  boshlanish  davrida 
grek  tibbiyoti,  keyinchalik  arab  an‘anaviy  tibbiyoti  ta‘sirida  taraqqiy  etgan.  SHuning 
uchun  ham  u  o‗z  amaliyotida  kasallarni  davolashda  mahalliy  dorivor  o‗simliklar  bilan 
bir  qatorda  ko‗p  miqdorda  xindlar,arablar  va  boshqa  chet  xalqlarning  dorivor 
vositalaridan foydalangan. 
?ozirgi kunda an'anaviy tibbiyot (xal? tabobati) xal? zakovati bilan su?orilgan juda 
boy  va  ulkan  tajriba  bilimlar  majmuasidir.  U  ilmiy  (rasmiy)  tibbiyotni  yangi,samarali 
dorivor  preparatlar  bilan  boyituvchi  bitmas  tuganmas  manbadir.  Xal?  tabobatining  bu 
soxadagi ?immati, tutgan  o‗rni beba?odir. Buning uchun misol tari?asida ?ozirgi zamon 
tibbiyotida ?o‗llaniladigan shifobaxsh o‗simliklarni ko‗pchiligi o‗z va?tida xal? tabobati 
dorivor  vositalar  xazinasidan  olinganligini  yoki  xozirgi  zamon  ilmiy  tibbiyotining  o‗zi 
xal? tabobati asosida tara??iy etganini eslash kifoyadir. 
O‗zbekiston  xalq  tabobatida  ishlatiladigan  va  Respublikada  yovvoyi  holda 
o‗sadigan hamda o‗stiriladigan o‗simliklardan bir qanchasining farmakologik ta‘siri va 
kimyoviy  tarkibi  chuqur  o‗rganildi.  Natijada  ularning  ayrimlari    rasmiy    tibbiyotda   
dorivor   vosita   sifatida  ishlatish uchun ruxsat etildi va ishlatilmoqda:(2-jadval) 
2-jadval