|
6 §. Tabiiy resurslarga bo`lgan huquqlarni cheklash, to`xtatib turish va undan
mahrum etish
Atrof tabiiy muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan foydalanishning
oqilonaligini ta'minlashda javobgarlik sifatida qo`llaniladigan tabiiy resurslarga
bo`lgan huquqlarni cheklash, to`xtatib turish va undan mahrum etish alohida
ahamiyatga ega.
Yuridik adabiyotlarda ekologik huquqiy javobgarlik ikki ma'noda tahlil
qilinadi. Birinchidan, keng ma'noda, ya'ni ekologik talablarni buzganlik uchun,
umuman, barcha turdagi yuridik javobgarlik choralarining qo`llanilishi va
ikkinchidan, tor ma'noda, ya'ni tabiiy resurslarga bo`lgan huquqlarni cheklash,
to`xtatib turish va undan mahrum etish1 tushuniladi. Tabiiy resurslarga bo`lgan
huquqlarni cheklash, to`xtatib turish va undan mahrum etish kabi jazo
choralarining huquqiy nazariyada tan olingan yuridik javobgarlikning to`rtta turiga
mansub javobgarlik choralariga kiritib bo`lmaydi. Chunki o`z mohiyatiga hamda
qo`llash tartibiga ko`ra bular mulkiy, ma'muriy, jinoiy va intizomiy jazo
choralaridan tubdan farq qiladi.
Ekologik huquqiy javobgarlikning asoslari va uni qo`llash tartibi bevosita
ekologik qonun hujjatlarida o`z aksini topgan. O`zbekiston Respublikasi
“
Tabiatni
muhofaza qilish to`g`risida
”
gi Qonunining 23-moddasiga muvofiq, tabiiy
resurslardan foydalanish talablarini muttasil buzadigan foydalanuvchi tabiiy
resurslardan foydalanish huquqidan mahrum etilishi mumkin. Bunday qoidalar
alohida tabiiy resurslarning huquqiy holatini belgilovchi qonunlarga kiritilgan,
masalan, O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 36 va 38-moddalari,
“
Yer osti
boyliklari to`g`risida
”
gi Qonunning 19-moddasi,
“
Suv va suvdan foydalanish
to`g`risida
”
gi Qonunning 43, 57, 60, 74-moddalari, O`zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasining 1993 yil 3 avgustdagi 385-sonli qarori bilan tasdiqlangan
“
Suvdan limitlangan foydalanish bo`yicha vaqtincha Tartibi
”
ning 6-bandi,
“
O`rmon to`g`risida
”
gi Qonunning 40-moddasida mazkur tabiiy resurslardan
foydalanish huquqining cheklanishi, to`xtatib turilishi va mahrum etilishi ko`zda
tutilgan. Ushbu normalarda tabiiy resurslardan foydalanish huquqining
cheklanishi, to`xtatib turilishi va mahrum etilishi faqat ekologik talablarni qo`pol
va muntazam ravishda buzish oqibatida qo`llash mumkinligi ko`zda tutilgan.
Ekologik qonun hujjatlariga muvofiq, tabiiy resurslardan foydalanish
huquqini cheklanishi, to`xtatib turilishi va mahrum etilishi ushbu huquqni bergan
organ tomonidan amalga oshiriladi. Bu esa ushbu jazo choralarini qo`llashning
ma'muriy, jinoiy, fuqarolik jarayonidan farqini namoyon etadi. Masalan,
1 Ushbu paragrafda tor ma'nodagi ekologik-huquqiy javobgarlik irganiladi.
O`zbekiston Respublikasi Yer kodeksining 36 va 38-moddalariga muvofiq, yer
uchastkasidan boshqa maqsadlarda foydalanilganda, yer uchastkasidan oqilona
foydalanilmaganda, yer uchastkasidan tuproq unumdorligini pasayishiga, uning
kimyoviy va radioaktiv moddalar bilan ifloslanishiga, ekologik vaziyatni
yomonlashuviga olib keladigan usullar bilan foydalangan taqdirda, yerlardan
foydalanish va ularni muhofaza qilish ustidan davlat nazoratini amalga oshiruvchi
Yer resurslari davlat qo`mitasi va Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi
organlari yer egalari va yerdan foydalanuvchilarni oldindan ogohlantirilgandan
keyin yer uchastkasini bergan organga uni olib qo`yish haqida taqdimnoma
kiritadi. Yer uchastkasini bergan organ taqdimnoma asosida bir oylik muddatda
yer uchastkasini olib qo`yish haqida qaror chiqaradi.
Agar ekologik talablar buzilib, uning oqibatlarini va kelib chiqish
sabablarini bartaraf etish uchun keskin choralar ko`rish shart bo`lmasa, ammo
tabiiy resursga salbiy ta'sir ko`rsatayotgan bo`lsa, tabiiy resurslardan foydalanish
huquqi cheklanishi yoki to`xtatib qo`yilishi mumkin. Tabiiy resursdan
foydalanuvchining huquqini cheklashda u ushbu huquqdan mahrum etilmaydi
faqat uni tabiiy resurslarga nisbatan huquqi cheklanadi vaHyoki unga qo`shimcha
majburiyatlar
yuklanadi.
Masalan,
qonun
hujjatlarda
yer
maydonidan
foydalanishning ayrim faoliyat turlarini cheklash yoki tabiatni muhofaza qilish
bo`yicha qo`shimcha chora-tadbirlarini amalga oshirish va hokazolar ko`zda
tutilgan. Tabiiy resursdan foydalanish huquqini to`xtatib turishda foydalanuvchi
ma'lum bir muddatga o`z huquqlarini amalga oshira olmaydi. Masalan,
“
Suv va
sudan foydalanish to`g`risida
”
gi Qonunning 74-modasiga muvofiq, suv
obyektlariga oqova suvlarni oqizish shartlari buzilsa, tabiatni muhofaza qilish
hamda sanitariya nazorati organlari oqova suvlarni oqizishni cheklashlari va
to`xtatib qo`yishlari, hattoki, ayrim sanoat yoki boshqa korxona, tashkilot,
muassasa va ularning sexlari va boshqa obyektlarining faoliyatini to`xtatib
qo`yishlari mumkin deb ko`zda tutilgan.
Ekologik qonun hujjatlariga muvofiq, yuridik va jismoniy shaxslar atrof
muhit bilan bog`liq bo`lgan boshqa huquqlardan ham mahrum etiladilar yoki ularni
cheklash va to`xtatib turish mumkin.
“
Tabiatni muhofaza qilish to`g`risida
”
gi
Qonunning
48-moddasiga
muvofiq,
korxonalar,
inshootlar
va
boshqa
obyektlarning inson salomatligiga yoki yashash sharoitiga, tabiiy resurslarga,
alohida muhofaza qilinadigan hududlarga zararli ta'sir etgan yoki bunday ta'sir
etish xavfi tug`ilgan taqdirda, ularning faoliyati cheklanishi, to`xtatib qo`yilishi,
zararli ta'sir etish sabablarini bartaraf etishning imkoni bo`lmagan taqdirda esa
tugatilishi yoki o`zgartirilishi mumkin. Bunday obyektlarning faoliyatini cheklash,
to`xtatib qo`yish, tugatish yoki o`zgartirish xususidagi qarorlarni davlat hokimiyati
organlari hamda tabiatni muhofaza qilish idoralari chiqaradilar. Ushbu qoida
umumiy bo`lib, barcha tabiiy resurslarning holatiga jiddiy ta'sir ko`rsatilganda,
qo`llaniladi.
O`zbekiston
Respublikasi
“
Atmosfera
havosini
muhofaza
qilish
to`g`risida
”
gi Qonunining 13-moddasiga muvofiq, atmosferaga ifloslantiruvchi
moddalar, biologik organizmlar chiqarish, unga fizikaviy omillarning zararli ta'sir
ko`rsatishining belgilangan shart va talablarini buzish bilan bog`liq faoliyat
mahalliy davlat hokimiyati, Tabiatni muhofaza qilish davlat qo`mitasi, Sog`liqni
saqlash vazirligi organlari tomonidan qabul qilingan qaror bilan cheklanishi,
to`xtatib qo`yilishi, zararli ta'sir ko`rsatish sabablari bartaraf etish mumkin
bo`lmagan taqdirda esa, tugatilishi mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
