Toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot

4. Miqyos samarasi

Xarajatlarning proporsional o‘zgarishga ishlab chiqarish miqyosining o‘zgarishi deyiladi. Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan - ishchi kuchi va kapitaldan foydalanilganda, ulardan foydalanish ikki barobar oshsa va bo‘lsa, ishlab chiqarish miqyosi ikki barobar kengaydi deyiladi.

Xuddi shunday mehnat va kapitaldan foydalanish ikki marta qisqartirilsa ( va ) ishlab chiqarish miqyosi ikki marta qisqarganligini bildiradi. Ishlab chiqarishda omillardan foydalanishning proporsional oshishi, ya’ni ishlab chiqarish miqyosining kengayishi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga har xil ta’sir qiladi, u mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi, kamaytirishi va o‘zgartirmasligi mumkin.

Agar ishlab chiqarish miqyosi kengayganda omillar sarfi sur’atidan mahsulot ishlab chiqarish hajmining o‘sish su’rati yuqori bo‘lsa, bunday ishlab chiqarish hajmining o‘sishiga musbat miqyos samarasi deyiladi. Musbat miqyos samarasida uzoq muddatli o‘rtacha xarajatlar kamayadi.

Agar, ishlab chiqarish miqyosi kengayganda, omillar sarfi sur’atidan ishlab chiqarish hajmining o‘sish sur’ati past bo‘lsa, bunday o‘sishga manfiy miqyos deyiladi. Manfiy miqyos samarasida (keyinchalik ko‘ramiz) uzoq muddatli oraliqda firma mahsulot ishlab chiqarishni oshirganda o‘rtacha harajatlar oshib boradi.

Ishlab chiqarish miqyosi kengayganda omillar sarfi sur’ati ishlab chiqarish hajmining o‘sish su’ratiga teng bo‘lsa, bunday o‘sishga o‘zgarmas miqyos samarasi deyiladi.

Nazorat savollari va topshiriqlari

1. 
   Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish funksiyasi nima?
   
2. 
   Firmaning qisqa davrdagi faoliyati qanday tashkil etiladi ?
   
3. 
   Uzoq muddatli ishlab chiqarishni tashkil etish shart-sharoitlari qanday ?
   
4. 
   Miqyos samarasi nima, unga misollar keltiring.
   

Mustaqil ish mavzulari

1. 
   Tadbirkor, tadbirkorlik, firma, ishlab chiqarish tushunchalarining o’zaro bog’liqligini tushuntiring.
   
2. 
   Xususiy tadbirkorlik firmasi, mas’uliyati cheklanmagan jamiyat, mas’uliyati cheklangan jamiyat, kooperativlar, korporatsiya, foyda olmaydigan tashkilotlarni tavsiflang.
   
3. 
   Zamonaviy texnika va texnologiyalarning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdagi o’rni va rolini tushuntiring.