|
12.5-rasm. Ko‘kalamzor hududdagi majnuntol daraxtlari.
175
Ma’lumotlarga qaraganda, bir tup daraxt bir-kecha kunduzda
uch kishi uchun zarur bo‘lgan kislorod zaxirasi yetkazib beradi.
Yoz faslining jazirama kunlarida daraxtlar soyasida havo
harorati sezilarli darajada past bo‘ladi. Qalin daraxtzorlarda bu
farq o‘n darajagacha borishi mumkin.
Agar daraxtzorlar orasidan ariqlar oqib o‘tgan bo‘lsa, suv
miqdori o‘simlik dunyosi bilan uyg‘unlashib mikroiqlim barpo
etadi. Ko‘kalamzor hududlar insonning ruhiy holatiga ham
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Add tomoni manzarali daraxtlar bilan
qoplangan yo‘llar, xiyobonlar, anhor bo‘ylarida, bahorgi may-
sazorlar yoki ko‘rkam bog‘larda sayr qilish insonga ruhiy kuch-
quwat beradi. Yashil o‘simliklaming bunday xususiyatlari, ay-
niqsa, yomg‘irli kunlarda yanada yuqori bo‘ladi. Manzarali
daraxtlarda yaproqlaming shitirlashi, ulaming shoxlari orasida
daraxtdan-daraxtga uchib-qo‘nib yurgan sayroqi qushlaming
jo ‘r ovozda sayrashi, bog‘-parklarga tashrif buyuruvchilaming
so‘qmoq yo‘llar bo‘ylab sayr qilishlari, yoshlarimizning turli xil
o‘simlik dunyosini o‘rganib borishi insonga kuch-quvvat ato
etadi va tabiatni sevishga, uni asrab-avaylashga o‘rgatadi. Shu-
ning uchun ham manzarali daraxtlaming turlari insonga ijobiy
tomondan ta’sir qiladi. Masalan, qarag‘ay va kedr daraxtlari
o‘sib-rivojlanish davrida insonning kuchini qayta tiklab, unga
bardamlik ato etadi, ishchanlik qobiliyatini oshiradi. Archazorlar
esa havo tarkibidagi zaharli gazlami ushlab qoluvchi yirik hajm-
dagi fitonsidlar ajratadi, tog‘ qiyaliklarini nurashdan asraydi,
suvlaming yo‘nalishini boshqaradi va uning zaxirasini oshiradi.
Eman inson ko‘nglini tinchlantiradi, unga kuch ato etadi,
bardamlik bag‘ishlaydi. Emanzorda sayr qilish qon bosimini
maromiga keltirib, yurak va asab tizimi faoliyatiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Jo‘ka va qayinzorlar orasida dam olish charchoqni
yozadi va muvozanatni tiklaydi. Terakzor va kashtanzorlar eko-
logik muhitni tozalovchi sanitar hisoblanadi. Ko‘rinib turibdiki,
yashil o‘simlik dunyosi tirik mavjudot uchun juda katta ijobiy
ahamiyatga ega. Shahar istirohat bog‘lari, shifoxonalar va sanoat
korxonalari, shuningdek, aholi yashash hududlari atrofida barpo
176
etilgan daraxtzorlar ichki muhitni tashqi shovqin-surond;in
himoyalaydi, chang zarralarini o‘zida ushlab qoladi, havo tarki-
bini tozalaydi va mikroiqlim hosil qiladi. Buning uchun
manzarali yaproq va nina bargli daraxtlar, butalar va gullar tur-
kuminining xususiyatlari oldindan o‘rganiladi, shundan so‘ng
ular ekish joyiga navbatma-navbat joylashtiriladi.
Ko‘chaiar va yo‘llar chetini ko‘kalamzorlashtirish ham alo-
hida e’tibor talab qiladi. Bunday joylarda manzarali daraxtlami
joylashtirishda yo‘llaming o‘ziga xos xususiyatlari, ser-
qatnovligi, bolalar va davolash muassasalari, turar joy mavze-
lnrining qanchalik yaqinligi hisobga olinadi. Yashil o‘simliklami
shahar sharoitida joylashtirishda arxitektura qurilish landshaf-
lining kompozitsiyasini o‘rganish zarur. 0 ‘simlik dunyosi
alohida ko‘rinishda yoki guruh holida klumbalar va gulzorlar
bilan nafis ko‘rinishdagi kompozitsiyalar hosil qiladi, tashrif
Iniyuruvchilar uchun ko‘rkini namoyon etadi.
Ma’lumki, o‘simliklar insonlaming hayotida juda muhim
nhamiyatga ega boiib, havoni kislorod bilan boyitadi va
namligini oshiradi, shamol va shovqinni pasaytiradi, chang va
/.ararli gazlami kamaytiradi. Shu bois shahar va aholi yashash
joylarining holatini, insonlar sog‘lig‘ini yaxshilash maqsadida
ko'kalamzorlashtirish, yashil hududlami yanada ko‘paytirish
ishlarining ko‘lamini oshirish zarur.
Toshkent shahri yurtimizning so‘lim go‘shalaridan biri
ho‘lib, poytaxt shahar sifatida yanada go‘zallashib borayotgan
maskan hisoblanadi. Toshkent shahrida 3 mln dan ortiq aholi
yashaydi. Umumiy yer maydoni 336 kv.km ni tashkil qilib,
dengiz sathidan 440-448 m balandlikka joylashgan.
Yillik o‘rtacha harorati +14,8°S, havoning nisbiy yillik
mvmligi esa 56% bo‘lgan mo‘tadil-kontinental iqlimli Toshkent
nhnhri o‘simliklami yetishtirish va ko‘kalamzorlashtirish ishlari
ncluin juda qulay. Ayrim hollarda havo harorati 20°S dan past
(yanvar), qishda ayozli kunlar davomiy bo‘lmaydi, yoz faslida
csa soyada 35-40° S ga (iyul) yetadi.
177
Hozirgi kunda ko‘kalamzorlashtirish ishlarida igna bargli va
yaproq bargli o‘simliklaming manzarali turlari bo‘lajak
ko‘kalamzor hududning tuproq-iqlim sharoitiga va boshqa
ekologik omillariga, hudud yonida joylashgan bino va
inshootlaming me’moriy xususiyatlariga, qolaversa, landshaft
qurilishi ishlarining maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda
tanlanadi (1-jadval).
1-jadv.il
Do'stlaringiz bilan baham: |
