Termodinamika” fanidan o`quv- uslubiy majmua

3.1-rasm. Gazlar holati o’zgarish jarayonlarining pv - va Ts - diagrammalardagi birlashgan grafigi

hosil bo’lgan tenglamani integrallab quyidagi ko’rinishga keltiramiz:

n lg u₂/u₁=lg p₁/p₂
yoki
puⁿ =const
Hosilbo’lgan (30) tenglamapolitropjarayontenglamasideyiladi.
poltiropko’rsatkichi.
Demak, politropjarayondagitizimningholatparametrlario’zgarsahamuningpolitropko’rsatkichio’zgarmasdanqolarekan.
Politropjarayonniyuqoridaqarabchiqilganjarayonlarningumumdashganholidebqarashmumkin.
Chunki, poltiropko’rsatkichiqiymatinidan + gachaoraliqdao’zgartirib, izoxorik (n=+), izobarik (n=0), izotermik (n=1) vaadiabatik (n=k) jarayonlartenglamalarinihosilqilishmumkin.
Politropjarayontenglamasiobnobotikjarayontenglamasidanfaqatgina n ningqiymatibilanfarqlanishitufayli, parametrlarorasidagibog’lanishadiabatjarayonkabibshladi:

Politrop jarayonning issiqlik sig’imi (31) formuladan aniqlaymiz:

(32) tenglama n ning har qanday qiymati uchun jarayon isiqlik sig’imini aniqlash imoknini beradi.
(32) tenglamaga yuqorida ko’rib chiqilgan jarayonlar uchun n ning qiymatini qo’ysak, u holda shu jarayonlarning issiqlik sig’imlarini aniqlash mumkin:
izoxorik jarayonda n=+, C=Cv ;
izobarik jarayonda n=0, C=KCv=Sr ;
izoterik jarayonda n=1, C=+ ;
adiabatik jarayonda n=K, C=0 ;
Politrop jarayonda kengayish ishi tenglamasi adiabatik jarayondagiga nisbatan o’xshash bo’ladi:


va
Politrop jarayonda ichki energiyaning o’zgarish va issiqlik quyidagi formulalardan aniqlanadi.
U=Cv(t₂-t₁)

entropiyaning o’zgarishi S esa quyidagicha aniqlanadi:



Politrop jarayonda entolg’piyaning o’zgarishi:

TS – diagrammada (6-rasm) poltirop jarayon egri chiziqlar bilan tasvirlanadi.
Politrop jarayonda ichki energiya qanday o’zgarishini ko’rib chiqaylik.
Izotermik jarayonda (n=1) ichki energiya o’zgarmaydi, ya’ni u₂=u₁ Izobarik kengaytmada (n=0) ichki energiya ortadi. Izoxorik jarayonda (n= ) issiqlik keltirilganda ichki energiya ortadi.
Demak, izotermadan yuqorida joylashgan barcha kengayish jarayonlari n<1 va n>1bo’lgan siqim jarayonlari ichki energiyaning ortishi bilan kechadi.
Izotermadan pastda joylashgan politrop jarayonlar n>1 da va n<1 bo’lgan siqim jarayonlari ichki energiyaning kamayishi bilan kechadi.
Politrop jarayonlarda issiqlik ishorasi qanday o’zgarishini ko’rib chiqaylik.
1-jadval.
n ko’rsatkichi q,  U va C ishoralarining bog’liqligi.

Gurux	n	Gazlarning kengayishi		Gazlarning siqimi			S
		U	q		U^1	q^1
Birinchi	0n1	u>0	q>0		U^1<0	q^1<0		C>0
Ikkinchi	1	u<0	q>0		U^1>0	q^1<0		C<0
Uchinchi	kn	u<0	q<0		U^1>0	q^1>0		C>0

Adiabatikjarayondaissiqlikkeltirilmaydivaolibketilmaydi. Izotermik (n=1), izobarik (n=0) kengayishjarayonlaridavaizoxorikjarayonda (n=) issiqlikkeltiriladi.

Demak, adiabatdanyuqoridajoylashgankengaytmajarayonlarida (k>n>) va>n>k bo’lgan siqimjarayonlaridaishchijismgaissiqlikkeltiriladi.
>n>k bo’lgankengayishjarayonlaridavaAdiabatavaizotermaorasidajoylashganjarayonlardaissiqlik sig’imimanfiybo’ladi, chunkishujarayonlarda dq va du larishorasiharxil.
Chunki du=Cv dTdan, du ningishorasi dT gabog’liq (du>0; dT>0 va du<0, dT<0).
Uholdaissiqlik sig’imiifodasidan (S=dq/T) ko’rinibturibdiki, haqiqatanhamuningishorasimanfiy. Buningmohiyatishundaniboratki, bundayjarayonlardaishchijismgaissiqlikkeltirilgandauningtemperaturasipasayadivaissiqlikolibketilgandaesatemperaturaortadi. Yuqoridagitekshirishnatijalarinijadvalholigakeltirishmumkin.