|
Tabiiy qayta tiklanish jarayoniga:
sportning har xil turlari;
turli ifodali ishlar;
turli yoshda va turli darajada chiniqqanlik kiradi.
Tayyorlanishni ilmiy asosda rejalashtirish uchun quyidagi ma'lumotlar juda muhim: Qayta tiklanishni me'yorlashni unumli tizimining ahamiyati ayniqsa, zamonaviy sport mashqlari, ularga xos katta yuklamalar, sport kurashining oshib borishi, yosh chegaralarining kengayishi, ish qobiliyatni qayta tiklash vositalarini qo'llash sharoitida, qo’llash emas.Tananing qayta tiklanish qobiliyatini mashq qilsa bo'ladi. Shu boisdan qayta taklanish tezligi yuklamaga bo'lgan javobni va chiniqqanlikni baholashning tashxisiy mezoni ekanligi tasodifiy emas. Toliqishni, tanada yuklama ta'sirida kelib chiqqan sezgilarga barham berishni tezlatish maqsadida, qayta tiklanish jarayonlariga faol ravishda ma'lum yo'nalishda ta'sir o'tkazish imkoniyati isbotlangan. Bunday harakat, sportchilarni tayyorlanishini boshqarish uchun kuchli vositalardan biri bo’lib xizmat qiladi.
Qayta tiklanish jarayonini me'yorlashning asosiy yo'liga quyidagilar oid:
unumli mashq qilish va tartib;
sog'lom turmush tarzi;
gigiena qoidalariga rioya qilish.
Ayrim yordamchi vositalar qayta tiklanish jarayonini tabiiy kechishiga, uni muslahkamlashga va tananing chidamliligi hamda qarshilik ko'rsatish qobiliyatini oshirishga, o'ta darajadagi zo'riqishning oldini olishga ko'maklashadi.
2.2. Toliqish holatlarida organizmni tiklashning asosiy vositalari.
Har qanday ta'lim dasturiga qayta tiklash uchun vaqt kerak, chunki bu tananing mashqlar stressiga moslashishi va haqiqiy ta'lim samarasini keltiradigan vaqt. Qutqarish shuningdek tanadagi energiya do'konlarini to'ldirish va zararlangan to'qimalarni tiklashga ham imkon beradi. Mashq qilish yoki boshqa jismoniy ishlar organizmdagi mushak to'qimalarining buzilishi va energiya do'konlaridagi (mushak glikojeni) tükenmesi va suyuqlik yo'qolishi kabi o'zgarishlar sodir bo'ladi.
Qisqa muddatli tiklash , ba'zida faol tiklanish deyarli zich mashqdan keyin darhol paydo bo'ladi. Faol tiklash mashqlari mashg'ulotlardan keyingi mashg'ulotlardan tashqari, mashaqqatli mashqdan keyin ham, mashqdan keyin ham salqinlash bosqichida mashq qilingandan keyin kam zichlikdagi mashqlar bilan shug'ullanishni anglatadi. Faol qutqarishning ikkala turi ham ishlash samaralariga bog'liq.
Jismoniy mashqdan keyin darhol tiklashning yana bir asosiy yo'nalishi mashqlar paytida yo'qotilgan energiya do'koni va suyuqliklarni to'ldirish va oqsil sintezini optimallashtirish (mushak hujayralari tarkibidagi protein miqdorini oshirish, mushaklarning tarqalishini oldini olish va mushaklarning hajmini oshirish) bilan to'g'ri ovqatni iste'mol qilish bilan bog'liq.
Sifatli uxlash ham qisqa muddatli tiklanishning muhim qismidir. Ayniqsa siz qattiq mashq qilsangiz, uxlash uchun ko'p vaqt sarflang. Uzoq muddatli tiklash usullari mavsumiy o'quv dasturiga kiritilgan narsalarni anglatadi. Eng yaxshi mo'ljallangan o'quv dasturlari yillik ta'lim dasturiga kiritilgan tiklanish kunlarini yoki haftalarni o'z ichiga oladi. Bundan tashqari, sportchilar va murabbiylar yil davomida mashg'ulot dasturini o'zgartiradilar, mashqlarni qo'shadilar, mashqlar turlarini o'zgartiradilar, intensivlik, vaqt, masofa va boshqa barcha o'zgaruvchan o'zgarishlarni o'zgartiradilar.
Uyg'unlik printsipi, jismoniy mashqlar stresini boshdan kechirganimizda, tanamiz moslashadi va samaraliroq bo'ladi.
Bu har qanday yangi ko'nikmalarni o'rganish kabi. Birinchidan, bu qiyin, lekin vaqt o'tishi bilan ikkinchi tabiat bo'ladi. Berilgan stressga moslashtirilgandan so'ng, sizda muvaffaqiyatga erishish uchun qo'shimcha stress talab etiladi.
Tananing susaytirilishiga va tana jarohatlariga duchor bo'lishiga qancha siqilish borligiga cheklovlar mavjud. Juda ko'p ishni juda tez bajarish jarohatlarga yoki mushaklarning shikastlanishiga olib keladi, ammo juda kam ish qilsa ham juda sekin rivojlanadi. Shuning uchun shaxsiy murabbiylar rejalashtirilayotgan darajada vaqt va intensivlikni oshiradigan va dastur davomida dam olish kunlariga ruxsat beruvchi maxsus o'quv dasturlarini yaratdilar.
Uyqusizlikdan mahrum bo'lish sportning samarasini bartaraf etishi mumkin.
Umuman olganda, kambag'al yoki kichik uyquning bir yoki ikki kechasi ishlashga katta ta'sir ko'rsatmaydi, ammo doimo kamroq uyquga erishish gormon darajasida, ayniqsa stress, mushaklarni tiklash va kayfiyat bilan bog'liq bo'lgan nozik o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Hech kim uyquning murakkabligini to'liq tushuna olmasa-da, ayrim tadqiqotlar shuni ko'rsatmoqdaki, uyqusizlikdan mahrum bo'lish kortizol (stress gormoni) darajasiga olib kelishi mumkin, inson o'sish gormoni (to'qimalarni ta'mirlash paytida faol bo'lgan) kamaytiradi va glikogen sintezini pasaytiradi.
Boshqa tadqiqotlar, aerobik chidamliligi kamayganligi va uyg'unlashib borayotgan kuchlarning reytinglari bilan uyqusizlikdan mahrum bo'lishadi.
Qayta tiklash vositalari uchta asosiy – pedagogika, psixologik va tibbiy guruhlarga bo`linadi.
Pedagogik vositalari: asosiy vositalar bo`lib hisoblanadi, chunki ratsional ravishda tuzilgan sport mashg’ulotlarnigina qayta tiklash jarayonlarini tezlashtiradi va sport natijalarni oshiradi. Bunda quydagi faktorlarga katta ahamiyat beriladi: mikro va makrotsikllarda shu bilan sportchini ko`p yillar davomida tayyorlanishida yuklanish va dam olishni birga qo`shib to`g’ri olib borilishi. maxsus qayta tiklash tsikllarini kiritish, dam olish kunlar, mashg’ulotlarni har xil sharoitlarda o`tkazilishi, mushaklarni bo`shashtiruvchi mashqlar, engil krosslar, mashg’ulot- larni kirish va tugash qismlarini ratsional ravishda tuzilishi va h.k.
Psixologik vositalari: – psixologik – asab tangligini (tarangligini) chetlatadi, shu bois organizmining harakat va fiziologik funktsiyalari tezda qayta tiklanadi.
Bularga har xil asabiy va ruxiy holatlarini boshqarish usulublar: uxlab dam olish, o`z kuchiga ishontirish, o`z-o`zini irodasini mustahkamlash, mushaklarni bo`shashtirish usullari, bo`sh vaqtlarni sermazmunli o`tkazish, gipnoz va h.k. kiradi.
Jismoniy ish qobiliyatini tiklashda qo`llaniladigan tibbiy vositalar asosiy rolni o`ynaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
