Tabiiy fanlar fakulteti biologiya kafedrasi

To’g’ri qaddi-komatni shakillantirish 
 
Qaddi-qomatning  kelishgan,  xushbichim  va  chiroyli  bo’lishi  ko’pincha  harakat-tayanch 
tizimiga bog’liq bo’lib, birinchi navbatda, bunday ko’rinish umurtka pog’onasidagi bo’yin va bel 
umurtqalaridagi fiziologik egimalarning me’yorida bo’lishi bilan aniqlanadi.  
Bolalarning    o’rin  –  ko’rpasining    haddan  tashqari  yumshoq  va  notekis  bo’lishi  umurtqa 
pog’onasining  rivojlanish  xususiyatlariga  Yetarlicha  baho  bermaslik  tayanch  –  harakat  
apparatining  noto’g’ri o’sib – rivojlanishiga olib keladi.   
Bolalarda umurtqa pog’onasining normal shakllanishi uchun quyidagi gigienik qoidalarga 
amal  qilish  kerak;  bolani  yoshlikdan  tekis  va  bir  oz    qattiqroq  to’shakda  uxlashga  o’rgatish, 
yostiq  pastroq  bo’lishi  kerak;  bolani  6  oylik  bo’lguncha  o’tkazmaslik,  10  oylik  bo’lguncha 
oyog’’ida  uzoq  vaqt  tik  turg’azmaslik  kerak;  kichik  yoshdagi  bolalar,  boshlang’ich  sinf 
o’quvchilari uzoq vaqt bir joyda o’tirmasligi, tik turmasligi, uzoq masofaga yurmasligi, og’ir yuk 
ko’tarmasligi,  doim  bir  qo’lda  ish  bajarmasligi  kerak;  O’quvchilar  bo’ylariga  mos  parta,  stol-
stullarda  o’tirishi  kerak,  parta,  stol-stulda  o’tirganda  gavdasi  tik,  elkalari  bir  tekisda,  beli  stul 
yoki  parta  suyanchig’iga  suyanib  turishi,  oyoqlari  tizza  bug’imida  to’g’ri  burchak  hosil  qilib, 
bukilgan, ko’krak bilan parta qirrasi orasida 3-5 sm. ga yaqin masofa bo’lishi kerak.   
Qaddi-qomatning  chiroyli  bo’lishida  bola  tug’ilgandan  boshlab  uning  harakat-tayanch 
apparat  o’sib  rivojlanishiga  Yetarli  e’tibor  berish  lozim.  Agar  u  bog’chada  stolda  noto’g’ri 
o’tirsa, yoshiga to’g’ri kelmaydigan og’ir jismoniy ishlar bilan shug’ullansa, juda keng yoki tor 
oyoq  kiyimlardan  foydalansa,  doim  engashib  yursa,  yoki  aksincha  qaqqayib  yurishga  o’rgansa 
va shunga o’xshash holatlarda uning harakat-tayanch apparati noto’g’ri shakllanadi va natijada 
ko’rinishi  xunkk  bo’ladi.  Ko’krak  qafasi  toraygan  bo’lib,  undagi  a’zolarning  yaxshi  ishlashi 
uchun sharoit bo’ymaydi, oyoq yassilanib yurganda tez charchaydigan, yaxshi yugurolmaydigan 
bo’lib qoladi va boshqalar.  

---

Kelgusida  qizlarda  umurtqa  pog’onasining  chap  yoki  o’ng  tomonga  qiyshaygan  holda 
(skolioz)  shakllanishi  ularda  tug’ish  jarayonini  ancha  og’irlashtirishi,  bu  vaqtda  bola  yoki 
onaning kuchli jaroxatlar olishiga sabab bo’lishi mumkin.   
 
Qaddi-qomatni  buzilishida  3  darajani  ajratadilar.  Birinchi  darajada  orqa  muskullar-tonusi 
(tarangligi)  susayadi,  buni  bartaraf  etish  uchun  muntazam  ravishda  jismoniy  mashqlar  bilan 
shug’ullanishi  tavsiya  etiladi.  Ikkinchi  darajada  orqa  umurtqa  bo’g’imlarini  faoliyati  buzilishi 
natijasida  yuzaga  keladi,  uni  bartaraf  qilish  uchun  maxsus  korrektsion  gimnastika  bilan 
shug’ullanish  talab  qilinadi.  Uchinchi  darajada  esa  umurtqa  paylarida  va  suyaklarida  jiddiy 
o’zgarishlar yuzaga keladi va bu xol uzoq vaqtli davolanishni talab etadi. Maktabgacha yoshda 
qaddi-qomatni bo’zilishi ko’proq, sust jismoniy rivojlanishga ega, raxit va sil bilan kasallangan, 
ko’rish va eshitish qobiliyati pasaygan nimjon bolalarda uchraydi.  
Bu  holatni  oldini  olish  uchun  bolani  o’ta  yumshoq  o’ringa  yotkazmaslik,  ayniqsa  raxit 
bilan  kasallangan  bolani  6-oygacha  o’tkazish  va  9-10  oygacha  oyoqqa  turg’azish  tavsiya 
kilinmaydi.  Yurishga  o’rganish  jarayonida  bir  qo’ldan  ushlab  yurg’azish  ham  bola  tanasini 
assimetriyasiga olib kelishi mumkin.  
SHu bilan birga mashg’ulotlar ovqatlanish,  o’yin va boshqa faoliyatlar jarayonida bolani 
qaddi-qomatiga alohida e’tibor berish lozim.  

---

Yassi  oyoq  bolaning  oyoq  panjalari  kafti  Yerga  yoki  polga  bir  tekis  tegib  turadi.  Yassi 
oyoqlik  tug’ma  va  orttirilgan  bo’ladi.  Orttirilgan  yassi  oyoqlikka  yuqorida  qayd  qilingan 
sabablardan  tashqari  yana  tana  vaznining  me’yoridan  ko’p  bo’lishi  poshnasi  bo’lmagan  yoki 
qattiq  poshnali  bosma,  quyma  poyafzallardan.  kalishdan  foydalanish  sabab  bo’ladi.  Yassi 
oyoqlikning  oldini  olish  uchun  kuniga  oyoq 
muskullari 
va 
tovon 
rovoqlarini 
mustahkamlashga 
yo’naltirilgan 
10-20 
daqiqa 
davomida 
maxsus 
mashqlarni 
bajarish  lozim.  Yoz  kunlarida  yalang  oyoq 
qum va tuproqda yurish, massaj va iliq oyoq 
vannalarini qabul qilish tavsiya etiladi.   
  
Yassi  oyoqlikni  boshlanishida  maxsus 
supenatorlaridan  foydalanish  tavsiya  etiladi, 
keyinchalik  tibbiyot  xodimlarini  nazorati 
ostida  maxsus  davolash  mashqlari  bilan 
shug’ullanish lozim.  
Maktabgacha  yoshdagi  bolalarning 
suyak  –  muskul  sistemasi  qotmaganligi 
uchun  gavdani  noto’g’ri  tutish  organizmni 
tez  charchatadi  va  qaddi  –  qamatning  turli 
buzilishlariga  olib  kelishi  mumkin.  SHu 
boisdan  ularni  yoshlikdan  gavdani  to’g’ri 
tutishga  odatlantirish    muxim  ahamiyatga 
ega.  
Agarda  gavdada  biqaror    muvozanat, 
yurak  –  tomir,  nafas  olish,  ovqat  hazim  
qilish  sistemalari,  shuningdek,  eshitish  va 
ko’rish analizatorlari faoliyati normal bo’lsa, 
gavdaning    holatini  to’g’ri  deb  hisoblash 
mumkin.  
Aks  xolda,  aqliy    va  jismoniy 
yuqlamalarni 
kshpaib 
ketishi, 
xaddan  
tashqari ko’p o’tirish, jixozlarni noto’g’ri  taklanish yorug’lik darajasini pasat bo’lishi, didaktik  
materiallarni juda kichik bo’lishi.  
Qaddi-qomat  bosh,  Yelka  kamari.  Ko’krak  qafasining  shakli,  umurtqa  pog’onasi.  Qorin, 
tos kamari, muskul va nerv sistemasiga  bog’lik bo’ladi. Normal. Egilgan, lordoz, kifoz, skolioz, 
qomat xillari farqlanadi.  
Normal qomatda bosh to’g’ri joylashadi, Yelka biroz orqada, umurtqa normal  egriliklarga, 
ega, ko’krak, qafasi tsilindr yoki qonis shaklida bo’ladi.  
Egilgan qad-qomat bolalar tik turganda boshi bir oz oldinga egilgan.  
Elkalari oldinga chiqqan bo’ladi.  
Kifotik qad-qomatli bolalarda ko’raklar qanoatga o’xshash ko’tarilib to’radi va bukir holat 
yuzaga keladi.  
Lordotik  qad-qomatli  bolalarda  gavdasining  orqa  qismi  tekis,  ko’krak  qafasi  yassi  qorin 
oldinga chiqqan bo’ladi, umurtka  poganasining bel qismi normadan ko’prok oldinga bukilishi 
ko’zatiladi.  
Skalioz deb ataluvchi qad-qomatli bolalarda tik turganda Yelkalarani biri past, biri boland, 
ko’kraklari ham past, boland bo’lib, ko’krak qafasining bir tomoni bo’rtganrok, ikkinchi tomoni 
botiqroq holatda bo’ladi.  

---

Qad-qomatning  bo’zilishi  faqat  tashqi  ko’rinishni  emas,  balьki  ichki  organlar    (o’pka, 
jigar,  bo’yrak,  oshqozon  va  ichaklar)ning    rivjlanishi  va  funktsiyaiga  ham  salbiy  ta’sir 
ko’rsatad[3]i.  
Bolalar  bog’chasi    va  yaslilarining  jixoz  va  kurollariga  qo’yidagilar  kiradi:  mebelьь, 
O’yinchoqlar,  kurilish  materiallari,  didaktik  qo’llanmalar,  bino  va  tomorkachalarda  bollarning 
ishlari uchun inventarьь.  
Bolalar  muassasalarining  jixozlari  (mebellari)  yong’il,  pishiq  materiallardan  tayyorlanadi 
(quruq yog’och, alyuminiy, plastmassa va boshqalar), och rangdagi, bezarar, suvga, sovunga va 
dezinfektsiyalovchi  moddalarga  chidamli  bo’yoqlar  yoki  laklar  bilan  qoplanadi.  Bolalar 
jixozlarining  barcha  qismlari  yaxshilab  mahkamlanadi.  SHkaflar,  stollar,  stullar  va  h.k.larning 
barcha burchaklari dumaloklanadi (zakruglyayut), yumshatilgan kirralar bilan tayyorlanadi.  
Jixozlarning ulchami, qonstruktsiyasi (shakli) va ogirligi maktabgacha yoshdagi bollarning 
kuchiga, buyiga va tana proportsiyasiga mos kelish kerak.  
Go’dak  yoshidagi  birinchi  guruhda  ikkitadan  kam  bo’lmagan  yurgaklash  stollari.  Ikki 
o’rinli,  7  oylikdan  bir  yoshgacha  bo’lgan  bolalarni  ovqatlantirish  stollari,  bolalar  uynashi 
mumkin bo’lgan (4-5 oylikkacha, 4-5 oylikdan 8-9 oylikkacha) bitta yoki ikkita manej bo’lishi 
kerak.  
Go’dak yoshidagi bolalar harakatini rivojlantirish uchun guruh xonalari tepaliklar (gorka) 
va ko’prikchalar (mostik) bilan kurollantiriladi (o’rnatiladi, ko’riladi). Xar bir yosh guruxlarida, 
bolalar  tanasining  uzunligiga  (buyiga)  mos  ravishda  jixozlar  2-3  xil  ulchamda  bo’lishi  kerak. 
Stollar va stullar markirovka qilingan bo’lishi kerak.  
Har  bir  bolalar  guruhi  uchun,  bolalar  guruhi  xonalaridagi  toza  shkaflarda  (javonlarda..., 
shkaf  suzi  chiroyli  va  mosrok  ekan)  saqlanadigan,  alohida  ovqat  va  choy  idishlari  ajratilgan 
bo’lishi kerak.  
O’yin-Emak  (ovqatlanish)  va  guruh  xonalarida  stol  va  stullarni  bolalar  soniga  qarab 
qo’yiladi: bolalar bog’chasining yasli yoshidagi bolalar guruhlarida, kichik va o’rta  guruhlarida 
–  to’rt  o’rinli;  katta  maktabgacha  yoshdagi  va  tayyorlov  guruhlarida  –  kopkogining  qiyaligi 
uzgaruvchi ikki o’rinli.  
Har bir sanab o’tilgan xonalarda choyshab va kiymlar, O’yinchoklar, didaktik va kurilish 
materiallari uchun shkaflar, tasviriy foaliyat mashg’ulotlari uchun doska bshlishi kerak.  
Dam  olish  (uxlash,  spalьnyax)  xonalariga  bolalar  yoshiga  mos  keladigan  krovatьlar 
ushrnatiladi.  Ikki  yoshgacha  bo’lgan  bolalar  uchun,  bolalarni  yikilib  tushishda  saklovchi, 
krovatьlarni Yen taraflarida tushiriladigan tusiklari yoki 50 sm. balandlikdagi panjaralari bo’lishi 
kerak.  
Go’dak  yoshidagi  birinchi  bolalar  guruhida  yurgaklash  stoli,  shpatel  va  termometrlar 
uchun stoli bilan jixozlangan filьtr bo’lishi kerak.  
Go’dak  yoshidagi  ikkinchi  bolalar  guruhiga  yurgaklash  stoli,  bolalarning  ustki  kiyimlari 
uchun shkaflar, personal uchun stol o’rnatiladi.  
O’yinchoqlar  bezarar,  oson  tozalanadigan  va  dezinfektsiyalanadigan  materiallardan 
tayyorlanadi, og’irligi va ulchami bo’yicha bolaning kuchiga va uning kullarini ulchamiga mos 
bo’lishi kerak, shakl jihatidan shikast Yetkazmaydigan, yuzalari sillik bo’lishi kerak.  
O’yinchoqlar  badiiy  jihatdan    bezatilgan,  rangli,  realistik  bo’lishi  kerak,  bunday 
O’yinchoqlar bolalarda ko’prok kuvonch xissietlarini chaqirishi, ularda badiiy didni tarbiyalash 
mumkin[4].  
O’yinchoqlar  buyalgan  lak  va  bo’yoqlar  suvonli,  60  gradusli  qaynoq  suvda,  2%li  soda 
eritmasida  yuvilganda  uchmaydigan,  yopishmaydigan,  xidsiz  mustahkam    kobig  hosil  qiladi.  
Tarkibli O’yinchoqlarning (piramidkalar, xalkalar yoki shariklar tuplami) eng kichik elementini  
diametri  30  mm  dan  kam  bo’lmasligi  lozim,  bolalar  ularni  burniga  yoki  quloqlariga  tikib 
yubormasligi uchun.