Sotsial psixologiya (MA’ruzalar to’plami) mavzu-1: ijtimoiy psixologiyaning shakllanishi



Download 450,09 Kb.
bet26/87
Sana14.04.2022
Hajmi450,09 Kb.
#552341
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   87
Bog'liq
asf

G.Andreyeva fikricha, kognitivizm ijtimoiy ong psixologiyasi kabi insonning ijtimoiy hodisalarni anglash muammosini tadqiq etuvchi yo’nalishning kelib chiqishiga turtki bo’ldi.
5. Sotsial psixologiyada interaksionizm
Interaksionizm kelib chiqishi bo’yicha – sotsiologik nazariya bo’lib, Gerbart Midning simvolik (belgili) interaksionizmiga asoslangan. G.Mid insonlarning ijtimoiy faoliyat va muloqot jarayonidagi o’zaro hamkorligini tadqiq etgan. Asosiy g’oya – shaxs doimo ijtimoiy va u jamiyatdan tashqarida shakllanishi mumkin emas. Shaxsning rivojlanishi belgilar tizimini o’zlashtirish orqali qaraladi. Bu bilan inson va hayvonot dunyosi orasidagi farq qiyoslanadi. Kommunikatsiya deganda esa simvollar almashinuvi nazarda tutilib, ushbu jarayonda yagona mohiyat va fikrga kelinadi. Bosh belgi tizimi til hisoblanadi.
Simvolik (belgili) kommunikatsiya – bu inson psixikasining ibtidosi hisoblanadi. Mazkur yo’nalish bo’yicha G.Xaymen, R.Mertonning referent guruh muammosi o’rganilgan. Unda shaxs rivojlanishi strukturasi va dinamikasi, T.Sarbinning rollar nazariyasi, sotsial o’zaro hamkorlikning mikrojarayonlari, sotsial faoliyat muhiti o’rganilgan.
Shaxs bir tomondan, avtonom tizim tarzida mustaqil impulsiv xulq-atvor sifatida namoyon bo’lsa, ikkinchi tomondan esa, tobe sotsial tizim bo’lib, atrofdagilar kutgan xulq-atvorda namoyon bo’ladi. Shaxsdagi faollik ibtidosi nafaqat shaxsni, balki jamiyatni ham o’zgartirishga qodirdir.
Yo’qorida aytib o’tilgan nazariya va oqimlar hozirgi kunda ham ijtimoiy psixologiyaning rivojlanishiga o`z hissalarini qo’shib kelmoqdalar. Rus ijtimoiy psixologiyasi va sobiq Ittifoq tizimida bo`lgan mamlakatlardagi ijtimoiy psixologik qarashlar rivojlanishida ham chet el, xususan amerikalik olimlarning ulushlari kattadir.
Yuqorida sanab o’tilgan nazariyalardan tashqari, turli ilmiy-psixologik yo’nalishlar ham mavjud. Bunday yo’nalishlardan biri bo’lib, umuminsoniy psixologiya hisoblanadi. Umuminsoniy yo’nalish psixologlari uchun shaxs faqat atrofdagi voqelikka emas, balki, shaxsan o’ziga tegishli bo’lgan psixologik hosiladir. Umuminsoniy psixologiyaning vakillari K. Rodjers va A. Masloudirlar.
Terapiyadagi o’zining metodini K. Rodjers nodirektiv, ya’ni, bemorda jamlangan metod deb nomladi. Bu metodga asosan, shifokor bemorga bosim o’tkazishi kerak emas. SHifokor va bemor o’rtasidagi aloqa bir-biriga nisbatan hurmatga asoslangan bo’lishi kerak, bunda ularning ikkisi ham suhbat yoki aloqaning teng huquqli ishtirokchisi bo’lib hisoblanadilar. Terapevtning vazifasi shifokorning bemor uchun ikkinchi «Men»i sifatida namoyon bo’lishi va uning ichki olamiga e’tiborli bo’lgan vaziyatni yaratishdan iborat. Bunday vaziyatda mijoz barcha kechinmalari, hissiyotlari qiziqish va mamnuniyat bilan idrok etilishini his etadi, bu tajribasida yangi qirralarni ochishga, ba’zida esa u yoki bu kechinmalar ma’nosini birinchi marta anglab yetishga yordam beradi.
Keyinchalik Rodjersning nodirektiv terapiya g’oyasi nodirektiv hulq-atvor psixologiya nazariyasigacha rivojlandi. Bu nazariyaga asosan, sog’lom odamlarning o’zaro muloqoti ham xuddi shunday nodirektiv bo’lishi kerak.
Rodjers shaxs nazariyasining markaziy halqasi bo’lib, o’zini baholash darajasi hisoblanadi. Bolaning kattalar va boshqa odamlar, bolalar bilan o’zaro munosabatlarga kirishishi natijasida unda o’zi haqida tasavvur paydo bo’ladi. Lekin o’zini baholashning shakllanishi nizolilarsiz o’tmaydi. Ko’p hollarda atrofdagilarning baho berishi o’zini baholash bilan mos kelmaydi. Inson ko’pda atrofdagilar bahosini qabul qilish yoki o’z fikrida qolishdan birini tanlay olmay, qiyin ahvolda qoladi. Murakkab «solishtirish» jarayoni sodir bo’ladi, buni Rodjers «jonli baholash jarayoni» deb ataydi, chunki dastlab baholash manbai bola organizmida bo’lib o’tadi, ya’ni, bu yerda biz yana bir bora tug’ma sifatlar tushunchasi bilan to’qnashamiz.
Psixologiyadagi umuminsoniy yo’nalishning boshqa vakiliamerikalik ruhshunos Abraham Harald Maslou bo’ladi. Uning nuqtai nazariga ko’ra, insonning asosiy ehtiyoji – bu o’zini dolzarblashtirish, o’zini mukammallashtirishva o’zini namoyon etish. A. Maslouning yozishicha: «O’zini dolzarblashtiruvchi odamlarning barchasiqandaydir faoliyat bilan mashg’ul bo’ladi … Ular bunga berilgan bo’lib, ular uchun bu ish juda qadrli – bu o’ziga xoslayoqat»1. Bunday turga mansub odamlar yuksak qadriyatlarni amalga oshirishga intiladilar (ular ichida – yaxshilik, haqiqat, insoflilik, go’zallik, haqqoniylik, yetuklik va boshqalar), bunday odamlar uchun bular hayotiy muhim ehtiyoj bo’lib xizmat qiladi. Shaxs tuzilishi Maslou bo’yicha tartibli tizimdan yoki ehtiyojlar darajasidan iborat. Bu ehtiyojlarni tubandan yuqoriga sanab o’tamiz: fiziologik (organik) ehtiyojlar, xavfsizlikka bo’lgan ehtiyojlar, mansublilik va muhabbatga bo’lgan ehtiyojlar, hurmat qilish ehtiyojlari, bilish ehtiyoji, estetik ehtiyoj va o’zini dolzarblashtirish ehtiyojlari.
Yuksak taraqqiy etgan shaxs insonda mavjud bo’lgan o’zining barcha qobiliyatlarini to’la rivojlantirish, ma’nan o’sish va ahloqiy yuksalishga intilish kabi dolzarblashtirish ehtiyojlari bildiradigan xususiyatga ega bo’ladi.
Inson ehtiyojlar darajasi va u yoki bu ehtiyojning shaxs tuzilishida egallagan o’rnining o’zgarishini belgilovchi quyidagi qonunlar mavjud: yuqoriroq darajadagi ehtiyojlar insonning quyiroq darajadagi ehtiyojlari oz darajada bo’lsa, ham qondirilgan holatdagina yuzaga kelib, muhim va dolzarb ehtiyojga aylanadi; agar insonda yangi ehtiyoj yuzaga kelib, dolzarblashganida, uning yaxlit ehtiyojlar darajasi ham qaytadan tuziladi.
Maslou fikricha, o’zini dolzarblashtirish —bu doimiy taraqqiyot va o’z imkoniyatlarini amaliyotga joriy etishjarayoni. Maslou o’zini dolzarblashtirish – tug’ma hodisa bo’lib, inson tabiatiga kiradideb hisoblaydi. Inson yaxshilik, ahloqiylik, samimiylikka bo’lgan ehtiyojlar bilan tug’iladi. Ular insonning asosini tashkil etadi, va odam bu ehtiyojlarni joriy qilishni bilishi kerak bo’ladi.
Rossiya psixologiyasida shaxs sohasida ma’lum bo’lgan tadqiqotlar L.S. Vigotskiy maktabi vakillarining nazariy ishlari bilan bog’liq. SHaxs muammosini hal etishga A.N. Leontev va L.I. Bojovich katta hissa qo’shganlar.
L.S. Vigotskiy, L.I. Bojovich tomonidan kiritilgan yetakchi faoliyat va taraqqiyotning ijtimoiy vaziyati tushunchalariga tayanib ish ko’rish bola hayotining turli davrlarida faoliyatning o’zaro ta’siri va shaxslararo muloqotning murakkab dinamikasida ichki nuqtai nazar deb ataladigan dunyoga ma’lum nigoh bilan qarash shakllanishini ko’rsatdi. Bu nuqtai nazar shaxsning muhim xususiyatlaridan biri, faoliyat yetakchi motivlari yig’indisi sifatida tushuniladigan taraqqiyotning sharti bo’lib hisoblanadi.
A.N. Leontev o’zining markaziy o’rinni faoliyat tushunchasi egallagan shaxs tuzilishi va taraqqiyoti kontseptsiyasini taklif etdi. L.I. Bojovichning kontseptsiyasiga o’xshash, bu kontseptsiyada ham, shaxsning asosiy ichki xususiyati shaxsning motivatsiya sohasi bo’lib hisoblanadi. Uning nazariyasidagi muhim tushuncha inson faoliyati maqsadlarining uning motivlariga, ya’ni, ayni damda bevosita qo’zg’atuvchiga yo’nalganlikka bo’lgan munosabatini ifodalovchi shaxsiy mohiyatdir. Shaxsga tegishli bo’lgan faoliyat turlari qanchalik keng, turli-tuman bo’lsa, ular shunchalik taraqqiy etgan va tartibli, shaxsning o’zi esa shunchalik ma’nan boy bo’ladi.
Xulosa o’rnida, shaxs bo’yicha tadqiqotlar hozirda ham faollik bilan olib borilayotganini ta’kidlab o’tish joiz. Hozirgi zamon tadqiqotlarining muhim xususiyati nazariy qarashlar eksperimental tadqiqotlar asosida shakllanishidan iborat.



Download 450,09 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   87




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish