See discussions, stats, and author profiles for this publication at

Ўзбекистон Республикаси, Наманган муҳандислик-технология институти катта 
ўқитувчиси, и.ф.ф.д. (PhD) 
 
Туризм индустрияси бугунки кунда дунё иқтисодиётининг чуқур ихтисолашган ва 
сердаромад соҳаларидан бири ҳисобланади. Шу билан бирга туризм, рекреация ва 
бальнеология соҳаларини мажмуали тарзда ривожлантириш, истиқболли лойиҳаларни ишга 
тушириш мақсадга мувофиқдир. 2020 йилнинг биринчи чорагида дунё хўжалигини чуқур 
инқироз ботқоғига ботирган “Covid-19” коронавирус пандемиясининг кучайиши оқибатида 
биринчи навбатдаги инқироз зарбасини туризм, рекреация, бальнеология соҳалари қабул 
қилиб олди. Бутунжаҳон туризм ташкилоти (UNWTO)нинг маълумотларига кўра: «...”Covid 
19” ни туризмга таъсири оқибатида 100 ва 120 миллион тўғридан­тўғри туризм иш жойлари 
хавф остида, 910 миллиард АҚШ долларидан 1,2 триллион АҚШ долларигача бўлган
туристлар ташрифидан тушадиган даромадни йўқолиши, 1,5 дан 2,8 % гача глобал ялпи ички 
м
а
ҳ
с
у
л
о
т
н
и
й
ў
қ
о
т
и
ш
и
м
у
м
к
и
н
1
Кейинги йилларда жаҳон иқтисодиётидаги глобаллашув даврида рекреация ва 
бальнеология соҳасига алоҳида тармоқ сифатида эътибор қаратилмоқда. XXI асрнинг 20 
йиллари бошларида бошланган COVID-19 пандемияси даврида иқтисодиёт тармоқлари ичида 
биринчи зарбани айнан дам олиш, туризм, рекреация, бальнеология соҳалари қабул қилиб 
олди. Бу инқироз бутун жаҳон хўжалигига сезиларли даражада таъсир этувчи соҳалардан 
бирига айланди. 
Шу давр оралиғида халқаро миқёсда туризм ва рекреация соҳалари жадаллик билан 
ривожланди. Ҳусусан рекреация ва бальнеология соҳаси ҳам аста-секинлик билан ривожланиб 
бормоқда. Covid-19 пандемияси 2008 йилдаги молиявий инқирозга қараганда уч баробар 
кўпроқ иқтисодий зарбага олиб келди. Европа ва ривожланаётган бозорлар иқтисодий нуқтаи 
назардан қаттиқ азият чекди. АҚШда иккинчи чоракда ЯИМ 32 % га камайган бўлсада, учинчи 
чоракда 30 % га ўсиши кутилмоқда, аммо тўртинчи чоракда 2,5 %га пасайиши кутилмоқда. 
Бутунжаҳон туризм ташкилоти (UNWTO)нинг маълумотларига кўра: «...Covid ­19 пандемияси 
таъсирида жаҳон туризм саноатини 20 йилга ортга қайтариши мумкин. Унинг таъсирида 120 
миллион иш ўрни хавф остида бўлиши ва иқтисодий йўқотишлар 2020 йилни ўзида 1 триллион 
доллардан ошиши кутилмоқда. Ҳамда Бирлашган Миллатлар Ташкилоти бош котиби Антониу 
Гутерриш фикрича, сайёҳлик соҳаси муносиб иш ўринлари, барқарор даромадлар, маданий ва 
табиий меросимизни ҳимоя қилишдаги ўз мавқейини тиклаши учун уни қайта қуришимиз
ш
а
р
т
л
и
г
и
т
а
ъ
к
и
д
л
а
н
д
Туризм, рекреация ва бальнелогия соҳаси ривожланган давлатларни иқтисодий 
ривожланишига кучли таъсир ўтказиб қолмасдан, балки ривожлананётган мамлакатларининг 
барқарор ривожланиш даражасига эришиш учун энг муҳим омиллардан бири ҳисобланади. 
Ҳамда бу соҳа мамлакатларнинг иқтисодиётини ривожланишини таъминлаб берувчи ва 
олдинга силжишига таъсир этувчи локомотиви ҳисобланади. Бугунки кунда туризм, рекреация, 
бальнеология соҳаси иқтисодиётнинг бошқа тармоқларига нисбатан камроқ сарф­харажатлар 
орқали ҳудуд иқтисодиётини ривожлантириш мумкин. Шу билан бирга бу соҳада катта 
имкониятлар мавжуд бўлсада, ундан фойдаланиш қониқарсиз ҳолатдалиги эса барча бирдай 
ташвишга солади.
1 
.Source: World Tourism Organization (UNWTO), august 2020 
2
Жаҳон туризм ташкилотининг янги ҳисобаоти.2020 йил. 

---

243 
Жаҳон иқтисодиёти бўйича олиб кўрилганда туризм, рекраеция, бальнеология 
соҳасининг ривожланиш даражаси, соҳанинг истиқболдаги ҳолати ва ривожланиш даражасини
аниқлашда, мамлакат иқтисодиётидаги ўрни, аҳамияти, соҳанинг ривожланишининг ўзига хос 
хусусиятларини ўрганиш бағишланган илмий тадқиқот ишларини амалга ошириш таълаб 
этилади. Минтақаларни рекреацион­бальнеологик салоҳиятидан самарали фойдаланишнинг 
асосий характерли белгилари табиий хусусиятига ва инсонларни хулқ­атвори билан узвий 
боғлиқ. Рекреацион­бальнеологик салоҳиятдан фойдаланишда ландшафтнинг турли­
туманлигига ва иқлимий ўзгаришлар, гидроминерал ресурслар мавжудлиги инобатга олинади.
Шу билан бирга табиат ёдгорликлари, маданий ёдгорликлар, санатор­курортлар имкониятлари 
ҳисобга олинади.
Мамлакат минтақаларининг рекреацион фаолиятини шакллантириш орқали 
минтақаларнинг рекреацион ландшафтини шакллантириш, рекреациядан фойдаланишни 
кўрсатувчи таъсирчан реклама тизимларини ишлаб чиқиш, рекреацион инфраструктура 
тизимини самарали ишлаш шаклларини ривожлантириш, рекреантларни юқори даражада 
хавфсизлигини таъминлаш ишларини ташкил этилишда соҳани ҳар томонлама давлат 
томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини ишлаб чиқишни тақазо этади.