Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilish usullari
xarajatlar hisobi va mahsulot tannarxini kalkulyasiya qilish usuli deganda 
mahsulotning haqiqiy tannarxini belgilashni va mahsulot tannarxini shakllantirish 
jarayo-ni ustidan nazorat qilish uchun zarur axborotni ta’minlay-digan, ishlab chiqarish 
xarajatlarini hujjatlashtirish va xd^sobda aks ettirish usullari majmui tushuniladi. 
Mahsulot turi, uning murakkabligi, ishlab chiqarishni tashkil etish turi va 
xususiyatiga bog‘liq xrdda sanoat kor-xonasida mahsulot tannarxini kalkulyasiya 
qilishning quyidagi asosiy usullari qo‘llaniladi: oddiy (bir bo‘lim-li), bo‘limli, 
buyurtmali va normativ usullar. 
Oddiy usul. 
Sanoatning qazib chiqaruvchi tarmoqlari, elektrostansiyalar, 
kimyo sanoati va qurilish materiallarining ba’zi ishlab chiqarishlari va ushbu 
korxonalar ish-lab chiqarishning ommaviy tusdaligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning 

---

bir yoki bir necha turlari, texnologiya jara-yonining qisqa davrdaligi va ko‘pchilik 
hollarda tugallan-magan ishlab chiqarishning yo‘qligi bilan tavsiflanadi. 
Ushbu usul bo‘yicha xarajatlarni hisobga olish ob’ekti bo‘lib ishlab chiqarish 
jarayoni hisoblanadi, u bir qator hollarda bosqichlarga bo‘linadi. SHu munosabat bilan 
mod-dalar nomenklaturasiga ham o‘zgartishlar kiritiladi, unda ishlab chiqarish xarajatlari 
hisobga olinadi: barcha xara-jatlar odatda bevosita bo‘lgani sababli ularni iqgisodiy 
elementlar bo‘yicha aks ettirish imkoniyati mavjud. 
Oddiy usulda tannarxni kalkulyasiya qilish: 
Mahsulot 
turlari 
Bir oyda 
chiqaril 
gan mah- 
sulotlar 
soni 
Mahsulo 
birligi- 
ning re- 
jadagi 
tannarxi, 
so‘m 
Haqiqatda ishlab 
chiqarishga 
rejadagi 
xarajatlar, 
so‘m 
Taqsimlas 
h 
koeffitsi- 
enti 
Haqiqiy 
xarajatlar, 
so‘m 
Mahsulo 
birligi 
uchun 
xarajat- 
lar, so‘m 
A 
maxsuloti 
100 
1 500 
150 000 
1,244 
186 600 
1866,0 
B 
mahsuloti 
300 
450 
135 000 
1,244 
167 940 
559,8 
V 
maxsuloti 
800 
2260 
1 808 000 
1,244 
2 249 160 
2811,5 
2 093 000 
1,244 
2 603 700 
Keltirilgan hisob-kitobda avvalo koeffitsient aniqlanadi, u haqiqiy xarajatlar 
umumiy summasining reja-dagi xarajatlar umumiy summasiga nisbati sifatida xisoblanadi: 
2603700 : 2093000 = 1,244 
So‘ngra, ishlab chiqarishga haqiqiy xarajatlarning umumiy summasi (2603700 
so‘m) ularning rejadagi xarajatlar summasidagi hissasiga muvofiq ravishda A, B, V 
mahsulotlari o‘rtasida taqsimlanib, mahsulot ishlab chiqarishning tannarxi belgilanadi. 
A mahsuloti bo‘yicha hisob-kitob quyidagicha ko‘rinish oladi: 150000 x 1,244 = 
186600 so‘m. 
B mahsuloti bo‘yicha: 
V mahsuloti bo‘yicha: 
135000 x 1,244 = 167940 so‘m. 
S 
1808000 x 1,244 = 2249160 so‘m.