Rivojlantirish institu ti

Kimyoviy  nurashning  asosiy  om illari  suv,  kislorod  va  k arbonat 
angidrid  hisoblanib,  u lam in g   ta ’sirida  to g ‘  jinslari  m aydalanadi  va 
h a tto   m inerologik tarkibi  h am   o ‘zgaradi.  C h u n k i  suv  erituvchanlik 
xususiyatiga  ega.  M asalan,  kislorod  va  suv  t a ’sirida  b a ’zi jin slar o ‘z 
xususiyatini o bzgartirishi m um kin. C hunonchi, pirit lim onitga, angidrid 
gipsga  aylanadi.  Ba’zi  jinslar,  xususan,  o h ak ,  gips,  tu z   suvda  tez 
erib,  h a r xil  karst b o ‘shliqlarini, g‘orlarni hosil qilishi  m um kin.
Organik nurash tufayli tog‘ jinslari yemiriladi, yangi jinslar vujudga 
keladi. Tog‘jinslari, ayniqsa, mikroorganizmlar (bakteriya, zamburug‘lar, 
viruslar,  kem iruvchilar va boshq.)ning ishi tufayli k o ‘proq yem iriladi.
O rganik m o d d alarn in g  p arch alan ish id an   kislotalar,  efirlar,  azot 
birikm alari,  nitrat kislotasi vujudga keladi.  U lar,  o ‘z  navbatida,  to g ‘ 
jinslariga  ta ’sir  etib,  ularning  tarkibini  o ‘zgartirib,  nurashiga  sabab 
boMadi.  M ikroorganizm lar va o ‘simliklar b a ’zi jinslarni,  xususan,  torfni 
hosil b o ‘lishida  ishtirok etadi.
T o g ‘  jin slarin in g   n u rash id a  tu p ro q d a   yashovchi  y u m ro n q o ziq , 
kalam ush,  q o ‘shoyoq,  sichqon  va  boshqa  jo n iv o rla r  ham   ishtirok 
etadi.  So‘nggi vaqtlarda tog6 jinslarining parchalanishida  kishilarning 
x o ‘jalik   faoliyati  bilan  b o g 6liq  b o 6lgan  ja ra y o n la r  (shaxta,  karyer, 
kanal,  to ‘g 6o n , suv o m b orlari)ning t a ’siri  ham   kuchayib borm oqda.