Rivojlantirish institu ti

katarxey — oltinchi erani  ham  ajratishadi).  Eralar nom i  ham   m a ’lum 
m a ’noda Yerning rivojlanish bosqichlarini anglatadi.  M asalan, arxey— 
eng qadimgi hayot,  proterozoy — birlamchi hayot, paleozoy — qadimgi 
hayot,  mezozoy — o ‘rta hayot, kaynazoy — yangi hayot  m a ’nolarini 
anglatadi.  D em ak,  eralar nom ida Y erda  hayotning paydo boNishi  va 
rivojlanishi  aks  etgan.  O lim lar  arxey  va  pro tero zo y   eralarid a  o rg a­
nizm lar  prim itiv  (sodda,  oddiy) b o ‘lib,  asosan,  o k e a n la rd a  jo ylash- 
ganligi  u ch u n   kriptozoy,  y a’ni yashirin hayot deb atashgan.Paleozoy, 
m ezozoy va kaynozoy eralarida o ‘simlik va hayvonot olam i quruqlikni 
egallaganligi uchun fanerozoy, ya’ni oshkora hayot deb nom  berishgan. 
Eralar, o ‘z navbatida, paleontologik m a’lumotlarga asoslanib, davrlarga 
b o ‘lingan.  G eoxronologik  (jadvalga  qarang)  d avrlar  n o m i  dastlab 
o ‘rganilgan joy nom lari  (Yura tog‘i,  Perm ,  Kem bridj) yoki shu davrga 
xos  to g 1 jinslari  (b o ‘r,  to sh k o ‘m ir)  nom i  bilan  atalgan.
Yerning paleogeografik taraqqiyoti davom ida beshta tog1 burm ala­
nishi  boMib  o 'tg a n .  U lar  faol  vulkan  jaray o n lari  bilan  birgalikda 
kuzatilgan. Tog1 burmalanishlari oraligida asta-sekin rivojlanish davrlari 
bo'lgan.  Relyefda yaxshi aks etgan va shiddatli xususiyatga ega boMgan 
tog1 burm alanishlariga baykal,  kaledon, gersin,  m ezozoy (kem m iriy) 
va  alp epoxalari  tegishli.  H a r bir to g 1 burm alanishi  to ‘liq siklga ega. 
Siklning boshlanish davrida katta m aydonlar c h o ‘kib, dengiz transgres-
6 0

---

siyasi  (suv bosishi) sodir boMadi.  Dengiz tubida qalin c h o ‘kindi jinslar 
to ‘planadi.  So‘ngra to g 1 burm alanishi boshlanadi.  D engiz tublaridagi 
to g 1 jinslari  burm alanib,  burmali tog‘lam \  hosil qiladi.  D engiz suvlari 
esa  bu  h u d u d lard a   regressiyaga  u chraydi,  y a’ni  ch ek in ad i.  T o g 1 
burm alanishi b o ‘lib o ‘tgan  litosfera plitalarini bir-biriga tutashgan faol 
qism i geosinklinal m intaqa,  litosfera plitalarning m ustahkam  qismlari