Reja: Trening guruhining tuzilishi va trening guruhining psixologik o‘ziga xosligi

Trening dasturini tayyorlash.Trening dasturini tuzilishi ko'p jihatdan trening modeliga va echilayotgan vazifalarning xususiyatlariga bog'liq. Biroq, dasturni rejalashtirishda hisobga olinishi kerak bo'lgan bir qator umumiy tamoyillar mavjud. Ular orasida trening mashg'ulotlari va mashg'ulotlarining
uzluksizligi, shuningdek, guruhning bosqichma-bosqich rivojlanishi tamoyili alohida ajralib turadi.
Uzluksizlik prinsipi - har bir harakat va mashg'ulot avvalgisi bilan mazmunli bog'lanishi va keyingi uchun kafolat bo'lishi kerakligini anglatadi. Ushbu tamoyilga rioya qilmasdan, guruhda ishlash “zulmatda yurish” ga aylanishi mumkin. Amalga oshirilgan va kelgusida rejalashtirilgan harakatlarning mazmunli tafovutlari yuzaga kelgan taqdirda, o'quvchi mazmunli kontekstni yaratishga va keyingi mashqlarni bajarish yoki ish rejasini o'zgartirishga imkon beradigan qo'shimcha ishlarni amalga oshirishi kerak.
Guruhni bosqichma-bosqich rivojlantirish prinsipi - trening dasturini tuzishda guruh dinamikasi qonunlarini, shuningdek, guruhni rivojlantirishga qaratilgan ishlarni rejalashtirishni hisobga olish zarurligini anglatadi. Ma'lumki, yangi tashkil etilgan guruh uning shakllanishi va rivojlanishining muayyan bosqichlaridan o'tadi. Har bir bosqich protsedura(tartib) va mashqlarga ma'lum talablarni taqdim etadi. Shuning uchun mashqlarni etarli darajada kiritmaslik samarasiz bo'lib, guruhdagi keskinlikni kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Odatda, dastlabki bosqichlarda ishtirokchilarni tanishtirish, ularni mashg'ulotning o'ziga xos xususiyatlariga yo'naltirish va ishtirokchilarning kutayotgan natijalari asosida ishlash uchun protseduralar (tartib) rejalashtirilgan. Keyinchalik, trener quyidagilarga qaratilgan ishlarni tashkillashtiradi: guruh normalari va qoidalarini shakllantirish; motivatsiyani rivojlantirish; talabalarning ishlash qobiliyatini shakllantirish va boshqalar.
Dasturni rejalashtirishda o'qituvchi har qanday guruhning psixologik treningi kamida uchta qatlamdan iboratligini e'tiborga olishi kerak: tarkibiy, shaxsiy va guruhli.
• tarkibiy qatlam asosiy maqsadlarga muvofiq va unda qo'llaniladigan tartiblar yig'indisiga muvofiq o'quv dasturini o'z ichiga oladi;
• shaxsiy qatlam har bir guruh a'zosining oldindan bilinmaydigan haqiqiy shaxsiy holatlaridan iborat;
• guruh qatlami guruhdagi ijtimoiy-psixologik muhitda, uning rivojlanish darajasi va unda yuz beradigan shaxslararo jarayonlarda o'zini namoyon qiladi.
Tuzilma qatlamining barcha hodisalari individual va guruh qatlamlarining fonida sodir bo'ladi. Shu sababli, trening jarayonida tartiblardan foydalanish samaradorligi ko'p jihatdan ularning shaxsiy, guruhli va tarkibiy kontekstlariga yetarli darajada kiritilishiga bog'liq. Turli guruhlarda bir xil mashqlarni bajarish
har xil kechadi va mashg'ulotdan oldin barcha tafsilotlarni oldindan bilish qiyin.
Ba'zan, birinchi dars oxirida siz keyingi ish rejasini o'zgartirishingiz kerak, uni ishtirokchilarning individual xususiyatlariga, guruhning rivojlanish darajasiga va mazmunli targ'ibotiga moslashtirasiz. Biroq, bu sizga mashg'ulot dasturini rejalashtirishingiz shartmas degani emas, aksincha, u murabbiyga tayyor emaslik haqida signal berishi mumkin. Har bir darsdan oldin trenerda ish rejasi bo'lishi kerak. Erkin boshqaruv bilan u muhokama qilinishi mumkin bo'lgan asosiy mavzular va taxminiy mashqlar ro'yhatidan iborat bo'lishi mumkin. Dasturni boshqarish holatida siz har xil turdagi ishlarga ajratilgan vaqtni
rejalashtirishingiz va belgilashingiz kerak. Ammo bu holda ham, trener professional darajada moslashuvchan bo'lishi va har xil vaziyatlar uchun etarli tartib-qoidalarni (mashqlar, o'yinlar va metaforalar) tanlab olishi kerak.
Guruhlar bilan ishlashda o’yin samaradorligini oshirishda, albatta, trenerning kasbiy mahorati asosiy
o’rinni egallaydi. O’yin mashg’ulotlarida trenerning kutilmagan vaziyatlarga nisbatan inprovizatsiyaning hosil qilish qobiliyatining mavjudligi bilan o’yin mashg’ulotining samarador natijalar bilan yakunlanishiga asos bo’ladi.
O’yinning oxiri har doim qandaydir emotsional ahamiyatga ega bo’lishi kerak. Ya’ni o’yin oxirida albatta ikki xil holat kuzatilishi zarur: Birinchidan, ishtirokchilarda ko’tarinki kayfiyat kuzatilishi lozim. Ikkinchidan, o’yindagi o’zaro munosabatlardan mantiqiy yakun kelib chiqish kerak. Eng oddiy
emotsional olqish sifatida qarsak rol o’ynashi mumkin, vaziyatdan kelib chiqqan holda olqishlashning boshqa usullaridan ham foydalanish mumkin. O’yin payitidagi o’zaro munosabatlarning muvaffaqiyatini ta’minlash uchun trener guruhdagi shart – sharoitlarni, masalan, guruh a’zolarining yoshini, qiziqishlari
kabilarni hisobga olishi zarur. Hamma o’yinlar ham turli yoshdagi guruhlarda muvaffaqiyatli o’tavermaydi. Har bir o’yin guruh bilan ishlash jarayonida o’z o’rniga ega bo’ladi. O’yinlar o’ziga xos mantiq asosida tashkil qilinishi lozim, masalan, “taktil to’siqlarni bartaraf etish” o’yinini o’tkazmasdan turib, “ishonch
asosida ” o’yinini o’tkazib bo’lmaydi. “ Ismlarni eslab qolish o’yini” muvaffaqiyatli o’tishi uchun doira shaklida o’tirgan ishtirokchilar bir – birlarining ismini eshitganligiga, bir –biriga ahamiyat berganligida ishonch hosil qilish kerak, chunki bilmagan narsani esda saqlab bo’lmaydi.
Boshlovchi guruh bilan ishlashdan oldin o’yinni o’tkazish uchun zarur bo’lgan barca materiallarni va xatti – harakatlarini yaxshilab o’ylab olishi kerak. Qatnashchilarni o’yinga qiziqishini oshirish uchun materiallarning yorqinligi, jozibadorligi nazardan qochirmaslik lozim.
Boshlovchi e’tibor berishi kerak bo’lgan muhim jihatlardan yana biri – guruhning o’yin jarayoniga kirishib ketishidir. Har bir guruh uchun o’yinlar qandaydir yangi va oziga xos hodisadir. Shuning uchun o’yinlarni tanlashda “oddiydan murakkabga” tamoyiliga amal qilish zarur. Ayni hollarda
boshlovchining kayfiyati ko’tarinki bo’lishi va ko’zlangan maqsadga erishishi uchun bu kayfiyatni guruh a’zolariga ham “yuqtirish ” kerak. Agar guruh o’yinga kirishishni istamasa cho’chish kerak emas, bu odatlanilmagan holatga nisbatan dastlabki aks ta’sir (reaksiya) bolib, tezda o’tib ketadi.
Albatta, koplab o’yinlarni o’tkazish jarayonidagi boshlovchida bu boradagi zarur ko’nikma va malakalar shakllanib boradi, biroq muayyan o’yin qoidalarini bajarish, vazifalarni tushunish, shart- sharoitlarni hisobga olish natijasida trenerning ishi osonlashadi, eng muhimi - guruhdagi ishning sifati oshadi, trening oldiga qo’yilgan maqsad va vazifalar yuqori darajada amalga oshiriladi. Shunday ekan, trening jarayonida o’yinlardan unumli foydalanishga harakat qilish zarur.
1. Rolli o‘yinlar va “Psixodramma”.
Ro’lli o’yinlar hayotiy vaziyatlar va munosabatlar modellashtiriladigan, maxsus tashkil qilinadigan o’yinlardir. Ular shaxslararo munosabatlar harakterini anglash, bu munosabatlarni yaxshilash
ishida qo’l keladi. Trening jarayonida rolli o’yinlar ko’pincha turli ishtimoiy rollarni bajaruvchi kishilar orasidagi munosabatlarni muvofiqlashtirish uchun taklif qilinadi. Ijtimoiy rollarga biz hayotda o’zimiz sezmagan holda duch kelamiz. Jumladan, oilada turmush o’rtoq, ota - o’gil ona - qiz, yo’lovchi ,
xizmatchi, talaba, rahbar va xakozolar. Bular faqat inson ekanimizni anglatuvchi tushunchalargina emas, balki muayyan ijtimoiy rollar hamdir. Ulardan har biri o’z yo’l-yo’riqlari va xulq-atvor qoidalari va normalariga ega. Rolli o’yinlarda asosiysi – muloqot yoki munosabatdir. O’z pozitsiyamizni
o’zgalarnikiga moslashtirish jarayonida munosabatlarning yangi usullarini ishlab chiqishimiz mumkin. Bunda odatlanilgan xulq –atvorning yaxshi va yomon jihatlari yaxshiroq aylanadi yoki boshqa ishtirokchilar bilan bevosita muloqot jarayonida yangi xulq – atvor ko’rinishlari shakllantiriladi. Rolli o’yinlarda xulosa chiqarish, tajriba to’plash va uni anglash va kundalik hayotga tadbiq etish muhimdir.