Qurilish materiallari

15.4-rasm. Elektr pechi.


15.4. Cho'yan turlari va xossalari


Cho'yanning kimyoviy tarkibi va mo'rtligi tufayli undan faqat quyma qotishmalar olinadi. Tarkibidagi uglerodning ko'rinishiga, aralashmalarning miqdori va sovitish tezligiga qarab oq va kulrang cho'yan olinadi. Uglerod sementit ko'rinishida bo'lsa oq, sementit va grafit ko'rinishida bo'lsa, kulrang cho'yan hosil bo'ladi.
Oq cho'yan o'ta qattiq va mustahkam, ammo juda mo'rt bo'ladi. U po'lat va bolg'alanuvchan cho'yan olish uchun ishlatiladi. Oq cho'yan tarkibida taxminan 0=2,8-3,6%; Si=0,5-0,8%; Mn=0,4-0,6% bo'ladi.
Maxsus oqartirilgan cho'yan ustki qismi oq cho'yandan, ichki qismi kulrang cho'yandan iborat, undan tayyorlangan buyumlar mustahkam va yedirilishga chidamli bo'ladi.
Kulrang cho'yan temir-kremniy-uglerod qotishmasi bo'lib, tarkibida marganes, fosfor va oitingugurt aralashmasi bo'ladi. Kulrang cho'yanning tarkibi: C-3,2-3,4%; Si-1,4-2,2%; Mn-0,7- 1,0% va fosfor, oitingugurt miqdori 0,15-0,2% dan kam bo'ladi. Kulrang cho'yan C-seriy va CH - chugun harflari bilan СЧ holda markalanadi: СЧ-,10; СЧ-18; СЧ-21; СЧ-24; СЧ-25; СЧ-30; СЧ-40. Markadagi raqamlar cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasini kgs/mm² ifodalaydi.
Kulrang cho‘yandan kolonnalar, tayanch yostiqlari, kanalizatsiya quvurlari (15.5-rasm), qoplama tyubinglar tayyorlanadi.





15.5-rasm. Kanalizatsiya uchun cho`yan quvurlar

Qurilishda legirlangan va yuqori mustahkamlikdagi modifikatsiyalangan cho‘yanlar faqat maxsus joylarda ishlatiladi. Cho‘yandan isitish radiatorlari, vannalar, yuvish qurilmalari, asbob-uskunalar, panjaralar, eshiklar arxitektura-san’at buyumlari va sh.k.lar tayyorlanadi (15.6-rasm. a,b.).

a)



b)



15.6-rasm. a- shaxtalar uchun tyubinglar, b- tonnel uchun tyubinglar.