Qurilish materiallari

13.2.Yog'ochning tuzilishi


Daraxt ildiz, tana va shox-shabba qismlaridan iborat bo'lib, ularning ko'lami daraxtning turiga bog'liq bo'ladi. Daraxtning tana qismi 60-90% ni tashkil etib, sanoatda qayta ishlashda katta ahamiyatga egadir. Yog'ochning makrostrukturasini oddiy ko'z yoki lupa yordamida, mikrostrukturasini esa faqat mikroskop yordamida o'rganish mumkin.
Yog'och makrostrukturasini tanani tangensial, radial va ko'ndalang qirqimlari yordamida o'rganiladi (13.1-rasm). Daraxt tanasi o'zak, yog'ochlik, kambiy va po'stloq qismidan iborat bo'ladi (13.2-rasm).





13.1-rasm. Yog`och tanasining qirqimlari; 1 - ko`ndalang, 2 – radial,
3 – tangensial.



13.2-rasm. Yog'och tanasining tuzilishi:
1 - po'stloq; 2 - kambiy: 3 - lub; 4 - zabolon; 5 - o'zak; 6 - o'zak nurlari.


O'zak juda bo'sh bog'langan hujayralardan iborat bo'lib, kichik mustahkamlikka ega va namlik ta'sirida tez chiriydi. Po'stlog'i tashqi qobiq va ichki lub qatlamlaridan tashkil topgan bo'lib, daraxtning tashqi muhit ta'siri va mexanik shikastlanishlardan saqlaydi.
Lub qatlami orqali o'sayotgan daraxt oziqlanadi. Lub qatlami ostida yupqa kambiy hujayra qatlami joylashgan. Наr yili daraxtning o'sish davrida kambiy po'stloq va ichki tomonga yog'och hujayralarini suradi va yog'ochlik kengayib boradi. Shu sababli, daraxtning ko'ndalang kesimida yillik halqalar hosil bo'ladi. Yillik halqalar ikki qatlamdan iborat: bahorgi - bahor va yozning boshida, yozgi - yozning oxirida hosil bo'lgan yog'och qatlamlari. Bahorgi yog'och qatlami och rangli yirik yupqa hujayralardan iborat bo'lib, yozgi qatlam esa to'q rangli mayda pishiq hujayralardan iborat.
Daraxtlar mag'izli (qarag'ay, eman, kedr) va mag'izsiz (qayin, zarang, olxa) turlarga bo'linadi. Mag'izli daraxtlarda mag'iz va po'stlog'osti qatlami, mag'izsiz turlarida esa faqat po'stlog'osti qatlami bo'ladi.


Ba'zi daraxtlarda (qoraqarag'ay, oqqarag'ay, qora-qayin) yog'ochlikning markaziy qismi mag'izning barcha xossalariga ega bo'lib, rangli chetki qismlari rangidan farq qilmaydi va yetilgan yog'ochlik deyiladi.
4 – o‘zak nurlari.Daraxtda namlik va ozuqa o'zak nurlari orqali ko'ndalang kesim bo'yicha tarqaladi. Igna-bargli daraxtlarda ular juda tor bo'lib, mikroskop ostida ko'rinadi.