Qurilish materiallari

12.2. Bo'yoq tarkiblarning tasniflanishi va asosiy xossalari


Bo'yoq tarkiblar kimyoviy tarkibi, ishlatish sohasiga ko'ra klassifikatsivalanadi. Ulaming kimyoviy klassifikatsiyalanishida hosil bo'ladigan bo'yoq qatlamining tabiati, tarkibi hamda belgilanishi asos qilib olingan. Belgilangan bosh harflar bo'yoq qatlami-plyonkasi hosil qilishi bo'yicha qaysi turga taalluqliligini bildiradi. Masalan, alkid-arilli - AC, gliftalli - ГФ. kremniyorganik - КО, karbamidli МИ, perxlorvinilli - XB, poliakrilli - AK, , poliamidli - ПА, polivinilasetatli - BA, silikatli - ЖС, epoksidli
- EP va shu kabi
12.1-jadvalda bo'yoq qoplamalaming ishlatilish belgilari bo'yicha
ratsional sohalari berilgan.





Bo'yoq tarkiblarining tasniflanishi
12. 1-jadval

Bo'yoq tarkibining ishla­tilish sohasiga ko'ra nomi	Ishlatilish guruhi	Ishlatilish sharoiti
Atmosfera muhitiga chchchchidamli срchidamli chidamli chidamli chidamli	1	Ochiq maydonda ishlatiladigan turli klimatik ta'sirlarga chidamli qoplamalar
Atmosfera muhitiga chegaralangan darajada chidamli	2	lsitilmaydigan xonalar va yopmalar ostida ishlatiladigan qoplamalar
Konservalovchi	3	Bo'yaladigan yuzalarga vaqtinchalik ishlatilgan qoplamalar
Suv muhitiga chidamli	4	Suv vasuv bug'i ta'siriga chidamli qoplamalar
Maxsus	5	Rentgcn nurlariga chidamli, nurla nadigan, biologik chidamli va shu kabi

Maxsus bo'yoq tarkiblarini quyidagicha davom ettirish mumkin: 6 - moy va benzin muhitiga chidamli, 7 - kimyoviy muhitga chidamli, 8 - termik (issiqlik) muhitga bardoshli, 9 – elektr izolatsiyasi.
Bo'yoq tarkiblarini markalashda bosh harflar indeksi ishlatiladi: suv dispersiyali - VD, organodispersiyali - OD, suvda aralashuvchan - V, poroshokli (kukunli) - P. Muayyan bo'yoq tarkibini tavsiflash uchun misol keltiramiz: emal - XV-16, ya'ni perxlorvinilli emal -(XV),1 - atmosfera muhitiga chidamli, registratsiya raqami - 6.
Bo'yoq qoplamalarini markirovkalashda tashqi ko'rinishi sifati ham hisobga olinadi. RSt bo'yicha bo'yoq qoplamalari defektlari turi va soni jihatidan tashqi ko'rinishi sifatiga nisbatan 7 klassga bo'linadi: I-hech qanday defekt bo'lishiga ruxsat etilmaydi; II-VII-defektlar uzunligi, eni, diametri va ular orasidagi masofalarga bog'liq ravishda sonini hisobga olgan holda (dona, m²) ba'zi notekisliklar ruxsat etiladi; III-VII klasslarda to'lqinsimonlik ruxsat etiladi; V-VII klasslarda oqmalar va IV-VII klasslarda turli soyalar bo'lishi ruxsat etiladi.
Bo'yoq tarkiblari qoplama usuliga nisbatan mo'yqalamda suriladigan, pulverizatorda sepiladigan, qurish sharoitiga ko'ra sovuq va issiq sharoitda qoplama qatlami hosil qiladigan turlarda bo'ladi.
Bo'yoq tarkiblari konsistensiyasiga (quyuqligi) ko'ra suyuq, qovushqoq, pastasimon, reologik xususiyatlarga nisbatan strukturalanuvchi tizimga taalluqli. Ulaming quyuqlik darajasi sepish usuliga mutanosib ravishda tayyorlanishi kerak. Lok-bo'yoqlarning quyuqligi (qovushqoqligi) viskozimetrlar yordamida oichanadi va sekundlarda (s) ifodalanadi. Ularning quyuqlanish davri qovush-qoqlikning orta boshlash vaqti bilan belgilanadi.
Bo'yoq tarkiblarining xossalarini aniqlash uchun metall yoki shisha yuzasida yupqa qattiq qatlam hosil qilinadi. Bo'yoq qoplamasi hosil bo'lishi fizik-kimyoviy va kimyoviy jarayonlar borishi, tarkibdan erituvchining bug'lanishi yoki suvli dispersiyalarning parchalanishi va boshqa jarayonlar bilan bevosita bog'liq bo'ladi. Bo'yoq qoplamalar qotish jarayonining tugallanishini qattiqlik darajasi orqali aniqlash mumkin.
Lok-bo'yoq qoplamalaming qurish tezligi ularning sifatiga bog'liq bo'ladi. Ular bu jihatdan 5 bosqichli turlarga bo'linadi. Zarurat bo'lsa, lok-bo'yoq qoplamalaming haroratdan chiziqli kengayish koeffitsiyenti, egilishdagi mustahkamligi, agressiv qorishmalarga chidamliligi kabi maxsus xossalari aniqlanadi.