Qurilish materiallari

Siqilishdagi mustahkamlik chegarasi, MPa

Granit	120-250
Mannar	80-300
Oddiy g'isht	7,5-30
Silikai g'isht	7,5-20
Og'ir bcton	10-80
Yengil beton	5,0-40
Ko'pikbeton	1.5-15
Plastmassa	4-500
Po'lat	380-1000 (va yuqori)

bunda: P_buz- buzuvchikuch, N;
F– namunaning ko'ndalang kesim yuzasi, m².
Aynan shu formula yordamida materialning cho'zilishidagi (R_cho’z) mustahkamlik chegarasi ham topiladi. Siqilishdagi mustah­kamlik chegarasi ko'pgina materiallar uchun marka vazifasini bajaradi (1.2-jadval).
Egilishdagi mustahkamlik chegarasi. Egilishga sinaganda namuna ikki tayanchga qo'yiladi va simmetrik eguvchi kuch ta'sir ettiriladi. To'g'ri to'rtburchak kesimli namunaning o'rtasiga qo'yilgan bitta yig'indi kuch ta'siridan uning egilishdagi mustahkamlik chegarasi (R_eg, MPa) quyidagicha topiladi:
Material egilishga sinalganda, neytral o'qning yuqori qismi siqiladi, pastki qismi esa cho'ziladi. Materiallaming buzilish alomatlari (darz, yoriq) ularning cho'ziluvchi qismida boshlanadi.
Cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasi. Materiallar cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasiga qarab uch guruhga bo'linadi:

1. 
   cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagiga nisbatan ko'p bo'lgan tolali materiallar (yog'och, shisha tolasi);
   
2. 
   cho'zilishdagi va siqilishdagi mustahkamlik chegarasi o'zaro teng yoki oz farq qiluvchi materiallar (po'lat);
   
3. 
   cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagiga nisbatan kam bo'lgan materiallar (tosh materiallar, shisha, cho'yan va shu kabilar).
   

Mo'rt maieriallarning (tabiiy toshlar, beton, sementli qorishma, keramika va shu kabilar) cho'zilishdagi mustahkamlik chegarasi siqilishdagi mustahkamlikning 1/10–1/50 qismini tashkil etadi.
Materiallarning mustahkamligini aniqlash standart usullari namunalari 1.3-jadvalda berilgan.
1.3-jadval
Mustahkamlikni aniqlash usullari

Zarbga qarshilik. Tabiiy va sun'iy tosh materiallarni (beton, asfaltbeton) avtomobil yo'llari, trotuar, aerodrom qoplamalari, pol va poydevorlarga ishlatilganda, ularning zarbga qarshiligi aniqlanadi.
Tosh materiallarning zarbga qarshiligini aniqlash uchun namunaning diametri va balandligi 25 mm bo'lgan silindr shaklidagi koper tagiga o'rnatiladi. Zarbga qarshilik (J/m³) namunani buzish uchun sarf etilgan ish miqdori yoki hajm birligiga sarflangan solishtirma ish bilan ifodalanadi. Materiallarning zarbga bo'lgan mustahkamligi ayniqsa seysmik aktivlik yuqori bo'lgan Markaziy Osiyo sharoitida katta ahamiyatga egadir.
Qattiqlik. Materiallarga o'zidan qattiq jism botirilganda qarshilik ko'rsatish xususiyati uning qattiqligi deyiladi Materiallarning qattiqligi turli usullar bilan aniqlanadi va o'lchov birligi ham turlichadir (1.4-jadval).
1.4-jadval