O'zbekiston tarixidan universal qo'llanma

92 o'zbek urug'lari 
nafaqat O'zbekiston 
hududida, balki butun O'rta Osiyo hududlarida tarqalgan. Bu 92 o'zbek 
urug'lariga O'rta Osiyoda qadimdan yashab kelayotgan tub yerli aholi, 
miloddan avvalgi birinchi ming yilliknmg 2-yarmida, milodimizning 
birinchi ming yilligi davomida, mo'g'ullar istilosi davrida hamda shay­
boniylar davrida kirib kelgan etnik guruhlar ham kiradi. Shuningdek, 
O'rta Osiyoda qadimdan yashab kelayotgan 
chig'il, yag‘mo, usun,
tuxsi, xalach, qipchoq 
va 
turkmanlar 
kabi etnik guruhlar ham garchi 
X - XII asrlardan 
va undan keyingi davrlarda bu yerda o'rnashganliklari- 
ga qaramasdan, 92 o'zbek elati tarkibiga kirganlar.
« 0 ‘zbek» atam asi haaida.
«O'zbek» atamasi haqida hozircha 
«O'zbekiston tarixi» fanida yakdil xulosa yo'q. Ayrim mualliflar Dashti

---

129
Qipchoqda ko'chib yurgan turk-mo‘g‘ul qabilalarining bir qismi o'zlarini 
erkin tutganliklari sababli 
«o'zbek», 
ya’ni 
«o‘z-o‘ziga bek, xo‘jay¡n»
deb atagan desalar, boshqalar «o'zbek» etnonlmini Oltin 0 ‘rda xoni 
0 ‘zbekxon (XIV asr) 
nomi bilan bog'laydilar. Boshqa yana bir guruh 
olimlar esa 
Oq 0 ‘rda 
(Dashti Qipchoqning sharqiy qismi)da yashagan 
turk-mo'g‘ul qabilalariga «o'zbeklar» degan nom berilgan degan fikrni 
bildiradilar. «O'zbek» atamasi 
o ‘g ‘iz 
qabilalari tarkibidagi 
«o‘z» 
urug'i 
nomidan olingan degan fikrlar ham mavjud.
Hozircha anig'i shuki, Shayboniyxon boshchiligida Dashti Qipchoq- 
dagi o'zlariga «o'zbek» degan nomni qabul qilgan qabilalar ikki daryo 
oralig'idagi yerlarga ko'chib kelgach, o'zbek xalqi xalq sifatida shakllandi 
deyish tarixiy haqiqatga mutlaqo ziddir. Shayboniyxon Movarounnahrni 
egallagach, Movarounnahrning qadimiy xalqi ham «o'zbek» atamasini 
qabul qildilar. «O'zbek» atamasi aholining umumiy nomiga aylandi, xolos.
Temuriylar saltanati o'rnida dastlab XVI asr boshlarida Buxoro va 
Xiva xonliklarining, XVIII asr boshlarida esa Qo'qon xonligining vujudga 
kelishi natijasida yagona tarixiy zaminda yashagan xalqiar uch davlat 
tasarrufiga tushib qoldilar. Biroq bu holat o'zbek xalqi birligiga jiddiy pu- 
tur yetkaza olmagan. Bu davlatlar tarkibidagi aholi o'zaro doimiy etnik, 
iqtisodiy va ma’naviy-madaniy aloqada bo'lganlar.