184
kursatadi. Bu psixologik xodisalar uz moxiyatiga kura uzaro
munosabatda bulib, oshkor yoki oshkora bulmagan xolda allakanday
muxitning mavjudligini takozo etadi. Shaxs aynan ana shunday
muxitga nisbatan moslashuvchanlik, tajovuzkorlik tashvishlanish va
xokazolarni namoyon kiladi. Bordiyu, agar odamlarning individual
fazilatlari bu tadkikotlarda izchil, uzgaruvchan, rang-barang mazmunli
tarzda namoyon bulsa, u xolda sosial muxit uzgarmaydigan,
shakllanmagan (amorf), mazmunsiz, "umuman muxit" sifatida
tasavvur kilinadi. Sosial muxitning "shaxs-muxit"dan iborat uzaro
munosabatiga kiyosan as'ana bulib kolgan mexanistik tarzda talkin
kilinishi muxitni yo faol shaxsning uz kuch-gayratlarini ishga
soladigan maydon sifatida, yoxud gurux tarzida shaxsga tazyik
kursatuvchi kuch sifatida izoxlaydi. Shaxsning va uni kurshab turgan
sosial muxitning uzaro birgalikdagi xarakatining faol xususiyati
tugrisidagi tasavvur garb fanida na shaxs psixologiyasining nazariy
kismlari tukimalariga va na shaxsiy tadkik etishning psixologik
metodlariga kiritilmagandir.
Boshka tadkikotlarda kishi individualligining ekstrapunitivligi
(uzining xususiy muvaffakiyatsizliklari uchun aybni boshka odamlarga
agdarish mayli) kabi belgisi yaxshi jamoa a'zosining fe'l-atvoriga xos
bulish-bulmasligi, ya'ni bu uning shaxsida mukarrar namoyon blish-
bulmasligi aniklandi. Oldiniga shaxs testi yordamijda ekstrapunitivligi
yakkol sezilib turgan sportchilar (sportning uynaladigan turlariga oid
komandalarning a'zolari ular juda xam kupchilik edi) guruxi
aniklanadi. Individuallikning ushbu belgisi ular uchun yetakchi
xisoblanmish sport faoliyatida ularning shaxsiga oid fazilatlarni anik
kursatib beradigandek tuyuladi. Xakikatda esa sportchilarning yaxshi
uyushgan
guruxlarida
(xakikiy
jamoalarda),
shaxsiy
test
ma'lumotlariga binoan ekstrapunitiv shaxslar uz komandasi a'zolariga
nisbatan jamoaning aynan bir xil bulib kolishiga karatilgan
munosabatda bula boshlashibdi (11.6.ga karang), ya'ni shaxsning
ekatrapunitiv belgisiga tomomila karama-karshi fazilatni namoyon
kilishibdi.
Shunday kilib, inson shaxsining tuzilishi individuallikning
tuzilishiga karaganda keng ekanligi shubxasizdir. Shu boisdan bunga,
birinchi navbatda, uning individualligini kursatadigan va fakat
extirosda, ichki kiyofada, kobiliyatlarda va xokazolarda ancha keng
ifodalanadigan fazilatlari va umumiy tuzilishigina emas, balki
shaxsning rivojlanish darajasi xai xil bulgan guruxlarda, ana shu
gurux uchun yetakchi xisoblangan faoliyat orkali ifodalanadigan
individlararo munosabatlarda uzini namoyon etishni xam kushish
shart.
Do'stlaringiz bilan baham: