O‘zbekiston respublikasi xalq ta’limi vazirligi o‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

 
7 –Mavzu: Mеdia maydonda axborot tarqatish madaniyati
Reja: 
7.1. Axborot maydonida ahloq va shaxs tushunchasi. 
7.2. Intеrnеt, virtual va vizual olamning shaxsga ta’siri
7.3. Vizual olamning ommaviyligi va jozibadorligi.Ommaviy axborot vositalari: 
ommaviy madaniyat, o'yin-kulgi va reklama 
Kalit so'zlar:
axloq, shaxsiyat, axborot, internet, virtual olam, vizual dunyo, ommaviy 
axborot vositalari, ommaviy madaniyat, reklama. 
Maqsad:
Talabalarni to'g'ri, ishonchli va ishonchli ma'lumotlarni olish va yaratishga 
o'rgatish. 
7.1. Axborot maydonida ahloq va shaxs tushunchasi. 
 
Zamonaviy dunyoda axborotning ustuvor roli va axborot faoliyatining rivojlanish 
dinamikasini anglash bizga maxsus ilmiy yo'nalish - "axborot ekologiyasi" ni ta'kidlash 
zarurligi haqida gapirishga imkon beradi (Mizintseva M.F., Koroleva L.M., Bondar V.V. 
Axborot ekologiyasi. - M., 2000. - 231 b.) Axborot ekologiyasining predmeti insonning 
axborot muhiti bilan o`zaro munosabatini o`rganadi. Axborot ekologiyasining asosiy 

---

73 
vazifalaridan biri, bir qator olimlarning fikricha, kompyuter va axborot odob-axloq 
qoidalarini joriy etish orqali texnologiya rivojlanishining yuqori darajasi bilan insoniyat 
madaniyatining past darajasi o‘rtasidagi tafovutni bartaraf etishdan iborat. 
Klassik madaniyatshunoslik axloqni axloq va axloqning yig'indisi deb hisoblaydi. 
“Axloq”, “axloq”, “axloq” so‘zlari ma’no jihatdan yaqin. Ammo ular uch xil tilda paydo 
bo'lgan. "Etika" so'zi yunon tilidan olingan. axloq - fe'l-atvor, xarakter, odat. U bundan 
2300 yil muqaddam Aristotel tomonidan qo‘llanishga kiritilgan bo‘lib, u “axloqiy” 
insonning fazilatlari yoki fazilatlari, uning xulq-atvorida namoyon bo‘ladigan – mardlik, 
ehtiyotkorlik, halollik, “axloq” kabi fazilatlarni ana shu sifatlar haqidagi fan deb atagan. 
"Axloq" so'zi lotin tilidan olingan. U lat tilidan olingan. mos (pl. mores), bu yunoncha 
ethos bilan taxminan bir xil ma'noni anglatadi - temper. odatiy. Tsitseron Aristoteldan 
o'rnak olib, undan moralis - axloq va moralitas - axloq so'zlarini shakllantirdi va bu so'z 
lotincha etika va etika so'zlarining ekvivalentiga aylandi. “Axloq” esa “tabiat” o‘zagidan 
kelib chiqqan ruscha so‘z bo‘lib, rus tilining lug‘atiga birinchi marta 18-asrda kirib, 
“axloq” va “axloq” so‘zlari bilan sinonim sifatida ishlatila boshlandi. Shunday qilib, rus 
tilida taxminan bir xil ma'noga ega uchta so'z paydo bo'ldi. Vaqt o'tishi bilan ular ularni 
bir-biridan ajratib turadigan ba'zi semantik soyalarga ega bo'lishdi. 
Axloq -
bu shaxsning o'z vijdoni va iroda erkinligiga ko'ra harakat qilishning ichki 
holati - axloqdan farqli o'laroq, qonun bilan birga, shaxsning xatti-harakati uchun tashqi 
talab. Axloq o‘zida mehr-oqibat, odob-axloq, halollik, rostgo‘ylik, adolatparvarlik, 
mehnatsevarlik, intizomlilik, jamoaviylik kabi insoniy xulq-atvorni tartibga soluvchi sifat 
va xususiyatlarni o‘zida mujassam etgan. 
“Axborot axloqi” atamasi uning ilmiy ishlarida O.V. Krasnova (Moskva davlat 
mintaqaviy universiteti), V. A. Shaptsev, "axborot axloqi" kontseptsiyasini ishlab chiqish 
jamiyatning axborot ekologiyasi vazifalariga tegishli deb hisoblaydi. Garchi bu 
atamaning ta'rifi berilmagan bo'lsa-da. 
Axborot axloqi, mening fikrimcha, axborot texnologiyalarini rivojlantirish va ulardan 
foydalanish bilan bog'liq holda yuzaga keladigan masalalarda shaxsning o'z vijdoni va 
ixtiyoriga muvofiq harakat qilishning ichki holatidir. 
Axloqning tarkibiy sifatlariga asoslanib, axborot axloqi quyidagilarni o'z ichiga oladi, deb 
taxmin qilish mumkin: 
• yaxlitlik – axborot yoki axborot muhiti yordamida boshqalarga zarar yetkazish 
niyatining yo‘qligi 
• Halollik – o‘zining haqiqiy munosabatini bildira olish, boshqa odamlarning 
ma’lumotlarini o‘zinikidek o‘tkazib yubormaslik, mualliflik huquqlarini hurmat qilish, 
intellektual mehnatni hurmat qilish. 
• Adolat - bu harakat va jazoning muvofiqligi talabini o'z ichiga olgan, to'g'ri keladigan 
narsa tushunchasi: xususan, axborot jamiyati a'zosining huquq va majburiyatlarining 
muvofiqligi, axborot ishi va haq to'lash, yaratish sohasidagi xizmatlari. , axborotni qayta 
ishlash, saqlash yoki uzatish, ularni tan olish, IT sohasidagi jinoyatlar va jazolash, turli 
ijtimoiy qatlamlar, guruhlar va shaxslarning axborot jamiyati hayotidagi roli va undagi 
mavqeini moslashtirish. 
• mehnatsevarlik – ijtimoiy foydali axborot mahsulotini ishlab chiqarish uchun o‘z 
vaqtini, kuch va g‘ayratini berishga tayyorligi; uzoq vaqt davomida, ba'zan hatto 
ehtiyojlar bilan chalg'itmasdan, ma'lumot bilan ishlashda zavq bilan shug'ullanish 
qobiliyati. 
• Tartib-intizom – odat tusiga kirgan shaxs xususiyati, axborot jamiyatida mehnat 
qoidalari va xulq-atvor me’yorlariga rioya qilishga moyilligi 

---

74