O`zbеkiston rеspublikasi xalq ta'limi vazirligi navoiy davlat pеdagogika instituti

Mark  Fabiy  Kvintilian
  (mil.  avv.  42-118  y)  notiqlik  san’atining  qadimgi  yunon 
nazariyotchisi, pedagog.  Ilk pedagogik asar bo’lmish “Notiqning tarbiyasi haqida” unga  
tegishli  bo’lib,  unda  tarbiyaning  muhim  g’oyalari,  ta’lim  metodikasi  bayon 
etilgan.Kvintilianning  asosiy  g’oyalari  –o’z  “men”nini  saqlab  qolish,  “o’z  ustidan” 
hukmronlikka erishish kabilarni tashkil etadi. 
Feodalizm  davri  tarbiyasining  o’ziga  xos  xususiyatlari  asketizm,  dunyo  dinlari 
qoidalariga qattiq amal qilish bo’lgan. O’sha davrning (VI-XII asrlar) ijtimoiy-pedagogik 
g’oyasini  yaratuvchilari  o’sib  kelayotgan  avlodga  singdirmoqchi  bo’lgan  axloqiy 
qadriyatlar  orasida  hamdardlik,  yaqinlarga  yordam,  xususan  kasallar  va  nochorlarga 
yordam kabilar paydo bo’ldi. 
XV-XVI  asrda  avval  Italiyada,  so’ngra  yevropaning  boshqa  davlatlarida 
kapitalistik  munosabatlar  rivojlana  boshladi.  Paydo  bo’layotgan  yangi  toifa  vakillariga, 
aksariyat  ziyolilarga  asketizmning  tamoyillari  begona  edi.  YAngi  burjua  madaniyati 

---

 
146 
shakllana  boshlaydi  va  uni  xarakterlashtirish  uchun  odatda  insoniylashtirish  va  qayta 
tiklash  tushunchalar  qo’llanilgan.  Gumanizm  (insoniylik)  tushunchasi  yangi  madaniyat 
markazida  ilohiylik  emas,  inson  turishi  guvohlik  berardi.  Uning  o’zi  ham  qalban,  ham 
jisman  go’zal  bo’lishi  lozim.  Faqatgina  inson  ongi,  kuchi,  muvaffaqiyatiga  ishonchi, 
faolligi,  irodasi  tufayli  barcha  qadriyatlar  va  o’z  baxtining  yaratuvchisiga  aylana  oladi.  
Asketizm(yunoncha)-  tuyg’u  va  istaklarnicheklash  yokibostirish,  azob  tortish,  hayot 
ne’matlaridan  voz  kechish.  Bu  yerda  gap  uning  shaxsiy  hislatlari,  shaxsiyati, 
mashhurligida  emasligi  hisobga  olingan..  SHu  bilan  birga  gumanistlar  cherkovga  qarshi 
ochiq  qarshi  chiqmaganlar.  Ular  xudoni,  olamni  harakatga  keltirgan  va  o’shandan  beri 
unga aralashmagan yaratuvchi deb bilishgan. 
XIV-XVI  asrlar  gumanistlarining  aksariyati  yoki  o’zlari  pedagog  bo’lishgan  yoki 
pedagogik  nazariyaga  murojaat  qilishgan.  Gumanizm  g’oyasi  pedagogikada  xuddi  ana 
shu davrlardan boshlab o’rnasha boshlagan. 
Asl  tarbiya  o’z  mohiyatiga  ko’ra  doim  go’zallik  haqida,  uning  kelajagi  haqidagi 
g’amxo’rlikni  bildirgan.  Uyg’onish  davrida    ijtimoiy  gumanizm  g’oyalarini  amalga 
oshirila  boshlanishi  mashhur  italiyalik  pedagog-gumanist  Vittorino  de  Genotre  (1378-
1446)  tomonidan  ilk  marta  “Quvonch  uyi”  nomli  internat  maktabning  yaratilishi  bilan 
bog’liq.  SHuni  ta’kidlash  joizki,  ta’riflanayotgan  davrda  din,  pedagogika  va  ijtimoiy-
pedagogika bir-biriga uzviy ravishda rivojlangan. 
Diniy  qarashlarda  asosiy  e’tibor  umuminsoniy  qadriyatlarga  qaratilgan.  Diniy 
rivoyatlarda,  muqaddas  kitoblarda    oyatlarda  axloqiy  o’gitlar,  insonlararo  munosabatla, 
qavm-qarindoshlarga,, bolalarga g’amxo’rlik haqida ko’p gapirilgan. Bu asosda ko’pgina 
avlodlar  tarbiya  topishgan  va  bu  borada  yevropada  cherkov  uzoq  vaqt  mobaynida 
“nogiron  bolalar”  rahnamosi  bo’lgan.  Unga    nafaqat  ruhiy  yordam  so’rab,  balki  tibbiy, 
moddiy  yordam  so’rab,  adolatsizlikdan  himoya  so’rab  murojaat  qilishgan.  Butun 
dunyoda  diniy  tashkilotlarning  boy  ana’nalari  mavjud.    Masalan,  yevropada  antik 
davrlardan  buyon  ota-onasiz  qolgan  bolalarni  ibodatxonalar  eshigi  oldiga  qo’yib 
ketishgan. Manbalarga ko’ra ota-onasiz qolgan bolalar uchun ilk tarbiya uylari IV asrda 
Kesariya (Kichik Osiyo) shahrida yepiskop