O’zbеkistоn rеspublikаsi

Norma(me’yoriy qoida) va hukm

Norma (me’yoriy qoida) amalga oshirilishi zarur bo’lgan yoki istisno qilinadigan xatti-harakatlarni bildiradi. Ularning talablariga rioya qilish kundalik turmushimizda hamda bilish jarayonida ko’zlangan maqsadga erishishimizga imkon beradi. Masalan, «Ta’rif teng hajmli bo’lishi kerak», degan qoidaga rioya qilish tushunchaga beriladigan ta’rifning mantiqan to’g’ri bo’lishini ta’minlaydigan shartlardan biri hisoblanadi. Agar bu qoida talabi buzilsa, tushunchaga beriladigan ta’rif haddan tashqari keng (masalan, «Fan – bilimlar tizimi») yoki haddan tashqari tor (masalan, «Fan – g’oyalarda ifoda etilgan bilimlar tizimi») bo’lib qoladi.

Gapda ifodalangan normalar hukmni (mulohazani) ifoda qilishi ham, qilmasligi ham mumkin. Masalan, «Urushni targ’ib qilish qat’iyan man qilinadi», degan gap – normativ fikr, u hukmni (mulohazani) ifoda etmaydi. «Saidov O’zbekiston Respublikasi fuqarosi sifatida mehnat qilish huquqiga ega», degan fikr esa norma (me’yoriy qoida) haqidagi hukm (mulohaza) hisoblanadi; bunda norma «O’zbekiston Respublikasi fuqarolari mehnat qilish huquqiga ega», degan fikrdan iborat; shuning uchun ham u mantiqiy qiymatga ega, ya’ni chin fikrni ifoda etadi. Demak, norma haqidagi hukmlar (normativ hukmlar) boshqa hukmlar singari mantiqiy qiymatga ega, ya’ni chin yoki xato fikrni ifoda etadilar.

Normalar ilmiy bilishda qoidalarni, metodlarni, huquqiy sohada – huquqiy normativ hujjatlarni (masalan, qonunlarni, kodekslarni, buyruqlarni va shu kabilarni), axloq-odob normalarini va boshqa sohalardagi normativ fikrlarni ifoda qiladilar. Ularning bilishdagi va amaliyotdagi ahamiyati ana shu bilan belgilanadi.