O‘zbeкiston respubliкasi

ko
„
zim tekkan 
emish. 
(I.Rah.) 2. 
Hammani qo„yib, sizning soldat o„g„lingizga tegaman deb 
ko
„
zim uchib 
turibdimi? 
(M.Muham.) 3. 
«Jabrdiyda»ning ham, 
guvohlarning ham 
dumi xurjunda 
gaplari shunday 
savollar 
berilishini talab etardi. 
(M.Ism.) 
Frazeologizm, asosan, bir ma‘nolidir. Ammo polisemantiklik 
frazeologizmda ham uchrab turadi. Masalan, 
aqli yetadi
frazeologizmi 
«idrok qilmoq», «ishonch hosil qilmoq» ma‘nosiga, 
bo„yniga qo„ymoq 
iborasi 3 ta – «aybni birovga to‗nkamoq», «isbotlab e‘tirof 
qildirmoq», «biror ishni bajarishni birovning zimmasiga yuklamoq» 
ma‘nolariga, 
qo„lga olmoq 
iborasi esa 4 ta – «o‗z ixtiyoriga 
o‗tkazmoq», «qo‗qqisdan hujum qilib bosib olmoq», «qamash 
maqsadida tutmoq», «biror yo‗l bilan o‗z xohishiga bo‗ysunadigan 
qilmoq» ma‘nolariga ega. 
Frazeologik polisemiyada barcha ma‘no ko‗chma bo‗lganligi bois, 
ularni bosh va hosila ma‘nolarga ajratish qiyin. 
Frazeologizmlarda semantik munosabat
. Leksikada bo‗lgani 
kabi frazeologiyada ham lisoniy-semantik munosabat amal qiladi. 
Frazeologik sinonimiya. 
Ma‘nodoshlik hodisasi frazeologizmlarda 
ham mavjud. Frazeologizmning ma‘nodoshlik paradigmasida birliklar 
ifoda semalari darajasiga ko‗ra farqlanadi: 
yaxshi ko„rmoq – ko„ngil 
bermoq, 
y
er bilan yakson qilmoq– kulini ko„kka sovurmoq, ipidan 
ignasigacha 
– 
miridan sirigacha, qilidan quyrug„igacha 
va h. 

---

134 
Ma‘nodosh frazeologizmlarning atash semasi bir xil bo‗ladi. Masalan, 
ipidan ignasiga – miridan sirigacha, qilidan quyrug„igacha 
kabi 
iboralarida «butun tafsiloti bilan» atash semasi umumiy. Ammo ular 
uslubiy xoslanganlik va bo‗yoqdorlik darajasini ifodalovchi semalari 
bilan farqlanadi. 
Sinonim frazeologizmlarni frazeologik variantdan farqlash lozim. 
Sinonim iboralarda ayni bir so‗z bir xil bo‗lishi mumkin. Lekin qolgan 
so‗zlar sinonim leksemaning ko‗rinishlari bo‗lmasligi lozim. 
Jonini 
hovuchlab 
va 
yuragini hovuchlab 
iboralarida bir xil so‗z mavjud. 
Ammo 
jon 
va 
yurak 
so‗zlari sinonim leksema ko‗rinishi emas. 
Кo„ngliga tugmoq 
va 
yuragiga tugmoq 
iboralari frazeologik variant.