O‘zbeкiston respubliкasi

117-
 
§. Qo„shma gap tarkibiy qismlarining irreallikka 
munosabatiga ko„ra tasnifi 
 
Nutqdagi qo‗shma gaplar tarkibiy qismi kesimlari shakllarining 
erkinligi yoki o‗zaro mutanosibligi, bog‗liqligi jihatidan tasnif etilishi 
mumkin. Bu belgiga ko‗ra qo‗shma gap ikki turga ajratiladi. Katta 
guruhni [
WP
m
, WP
m
] LSQ hosilalari tashkil etadi. Bunday gaplarda 
qo‗shma gap tarkibiy qismlari kesimlari rang–barang ko‗rinish va 
shaklda bo‗ladi. Chunonchi, xabar mayli+xabar mayli (
Yozibdi, keladi 
yoki 
U keldi, biz yozamiz
), xabar mayli + buyruq mayli (
Yozibdi, 
boraylik
), buyruq mayli + buyruq mayli (
Boring, ko„rishsin
), buyruq 
mayli + xabar mayli (
Кeling, boramiz
). Bu bo‗linishda ikkinchi 
guruhni [
WP
m

WP
m
],[
WP
m

WP
m
] LSQ hosilalari – tobe va 
mutanosib tarkibli qo‗shma gaplar tashkil qiladi. Bu turdagi qo‗shma 
gaplarda tobe tarkib (odatda qo‗shma gapning birinchi gapi) kesimi 
nomustaqil kesim shaklida bo‗ladi. Bunda o‗ziga xos qonuniyat 
mavjud. Tobe gapning kesimi irreal (ya‘ni kelasi zamondagi hali sodir 
bo‗lmagan, sodir bo‗ladigan) harakat holatini atab kelsa, ikkinchi gap 
kesimi ham shunday ma‘noga ega bo‗ladi va odatda hozirgi – hozirgi- 
kelasi, kelasi zamon yoki buyruq mayli shakllarida bo‗ladi. Masalan: 
Кelsa, boradi. 
Bu holatda qo‗shma gap tarkibiy qismlari kesimi o‗zaro 
muvofiqlashadi. Agar ikkinchi gap kesimi o‗tgan zamon shakllaridan 
birida bo‗lsa, kuchli ifodaviylik voqelanadi: 
Кelsa, ish bitdi! 
yoki 
So„rab qolsa, tamom deyavering! 
Bunda qo‗shma gap kesimlari o‗tgan zamon shakllarida kelganda, 
to‗siqsizlik (irreallik) ma‘nosi voqelanadi: 
Кelsaydi, ko„rardik 
yoki 
Ukam bo„lsangiz edi, baxtiyor bo„lardik.