O‘zbeкiston respubliкasi

62-
 
§. Ravishda derivatsiya. 
Tilshunosligimizda 
ravish 
yasalishi 
munozarali. 
Chunki 
ravishning asosiy qismi – asli boshqa turkumga mansub soddalashgan, 
yaxlitlashgan leksema. Shu boisdan aksariyat tilshunoslar ravish 
yasalishini inkor etishib, ravishlashish (boshqa turkum so‗zining 
ravishga o‗tishi) mavjudligini tan olishadi. 
Yuqorida sanab o‗tilgan ravishlar tarkibiga diqqat qilinsa, ularda 
turli so‗z yasash qolipi mavjudligi ma‘lum bo‗ladi: 
arabcha ot+-an
, 
ot+-chasiga
, 
ot+-ona
, 
ot+larcha,ot+-lab 
kabi. 
Qo‗shma ravish esa 
olmosh+ot 
(
har gal, har zamon
), 
ravish+ot 
(
hali zamon, hali beri
), 
son+ot 
(
bir yo„la, bir dam
) qolipi mahsuli. 
Boshqa turkumdagi takroriy so‗z ravish bo‗lishi mumkin: 
yuzma- 
yuz, quruqdan-quruq, bekordan-bekor 
kabi. 
Tilshunoslar ravish turkumining yasalish sistemasiga ega 
emasligini -
an, -ona 
qo‗shimchasining arabcha va tojikcha so‗z 
tarkibida uchrashini, 
-larcha, -chasiga, -lab 
kabining grammatik 
ma‘no ifodalashi bilan va 
-iga/-siga, -chasiga 
kabi so‗zning sanoqli 
darajada ekanligi bilan izohlaydi. 
Ravish gapda ko‗pincha fe‘lga bog‗lanib hol, otga bog‗lanib 
sifatlovchi vazifasida keladi. Bu ravish – UGMsining tarkibiy qismi. 
Ravishning tuzilishiga ko„ra turlari
. Ravish tuzilishiga ko‗ra 
sodda 
va 
murakkab 
turga bo‗linadi. 
Sodda ravish bir o‗zakli bo‗ladi: 
xiyla, xiyol
, 
ertaga, ertalab
. 
Murakkab ravish o‗z o‗rnida uchga bo‗linadi: a) juft ravish; 
b)
takroriy ravish; d) qo‗shma ravish. 
Juft ravish ikki so‗zning juftlashishidan tashkil topadi: 
yana- 
tag„in, eson-omon; ochin-to„qin, oldinma-keyin, qishin-yozin; uzil- 
kesil, ura-sura, unda-bunda; ora-sira, ora-chora, ro„y-rost, sal-pal, 
chala-chulpa, emin-erkin, oz-moz, huda-behuda; azza-bazza, apil- 
tapil, eran-qaran, o„lda-jo„lda. 
Takroriy ravishda bir o‗zak takrorlanadi: 
galma-gal, zinhor- 
bazinhor, to„g„ridan-to„g„ri, es-es, o„qtin-o„qtin, ahyon-ahyonda
. 
Qo‗shma ravish birdan ortiq mustaqil so‗zning qo‗shilishidan 
hosil bo‗ladi: 
bir yo„la, bir muncha, bir talay; bajonudil, 

---

272 
baholiqudrat, baqadrihol; har yili, har yoq, har dam; shu zahoti, shu 
asnoda.