O‘zbeкiston respubliкasi

Farhodlar 
keldi kanal qazmoqqa
. 
Turdosh ot atoqli otdan hosil bo‗lishi ham mumkin: 
muslimka, 
xosiyatxon, rentgen, amper
. 
Turdosh ot ifodalangan tushunchaning xarakteriga ko‗ra: 
a)
muayyan; 
b)
mavhum otlarga bo‗linadi. 

---

235 
Muayyan va mavhum ot. 
Sezgi a‘zosibilan sezish mumkin 
bo‗lgan predmetni atovchi ot –muayyan ot. Muayyan otni bevosita 
sanash mumkin. Shuning uchun bunday ot sanoq son bilan 
munosabatga kirishadi. Shuningdek, shaxsiy baho shakli, ko‗plik 
qo‗shimchasini olishi mumkin: (
beshta daftar
)
, 
(
yuzlab odam
)
, 
(
o„g„ilcha
)
, 
(
qizgina
). 
Muayyan ot quyidagi LMTga ega: 
1.
Modda nomi: 
oltin, kumush, qum, suv
. 
2.
Shaxs tavsifi nomi: 
yigit, chol, o„zbek, tojik, cho„loq, kasal, 
ota, ona
. 
3.
Buyum nomi: 
qalam, kitob, cho„mich, kosa, gilam, sholcha
. 
4.
O‗simlik nomi: 
daraxt, buta, o„t, jiyda, ildiz
. 
5.
O‗rin-joy nomi: 
qishloq, shahar, sahro, adir
. 
6.
Miqdor nomi: 
misqol, tonna, botmon, chaqirim
. 
7.
Tashkilot va muassasa nomlari: 
maktab, idora, do„kon, bozor
. 
8.
Vaqt-payt nomi: 
kun, fasl, tong, kecha
. 
Bu har bir LMT o‗z ichida bir necha lug‗aviy-ma‘noviy guruh 
(LMG) ga bo‗linib ketadi. Masalan, shaxs tavsifi nomi quyidagi 
LMGga ajraladi: 
1.
Shaxsni yosh jihatdan tavsiflovchi LMG: 
chol, qari, o„smir, 
o„spirin
. 
2.
Shaxsni qarindoshlik jihatdan tavsiflovchi LMG: 
opa, ona, 
singil, egachi, buvi
. 
3.
Shaxsni kasb jihatdan tavsiflovchi LMG: 
ishchi, dallol, 
dehqon, suvchi, mirob
. 
4.
Shaxsni istiqomat jihatdan tavsiflovchi LMG: 
qishloqi, 
toshkentlik, shaharlik
. 
5.
Shaxsni tashqi belgilari jihatdan tavsiflovchi LMG: 
bukri, 
novcha, pakana
. 
6.
Shaxsni ruhiy holati jihatdan tavsiflovchi LMG: 
jinni, ovsar, 
dovdir, ezma
. 
7.
Shaxsni ijtimoiy jihatdan tavsiflovchi LMG: 
boy, kambag„al, 
xasis, ziqna
. 
Boshqa LMT ham shunday LMGga bo‗linadi. Masalan, «Hayvon 
nomi» LMTsi LMG lari: «qoramol» LMG, «ot» LMG, «qo‗y» LMG, 
«echki» LMG, «it» LMG, «eshak» LMG, «tovuq» LMG va h.k. 
Muayyan ot LMG lari nisbatan barqaror va o‗ta keng, deyarli 
cheklanmagan va o‗zgaruvchan qurshovdan iborat. LMG markazidagi 

---

236 
leksemalar o‗zaro giponimik, partonimik, graduonimik, funksionimik, 
ierarxionimik munosabatlarda yashaydi. Masalan, d
araxt 
leksemasi 
quyidagi jins-tur munosabati: 
qayin, tol, o„rik, terak, majnuntol, 
archa
. Funksionimik asosda tuzilgan LMG ancha oz: 
qalam, ruchka
. 
Shaxs tavsifi oti esa keng graduonimik munosabatga egaligi bilan 
ajralib turadi. 
Mavhum ot 
turli narsada mavjud bo‗lgan bir xil yoki o‗xshash 
sifatni bir alohidalik tarzida ifoda etadi. Masalan, 
olma, qovun, 
shakar, qand 
otining muhim sifat belgisi «shirinlik» bo‗lsa, 
shirinlik 
mavhum otida yuqoridagi narsalarda mavjud bo‗lgan umumiy belgi 
bir alohidalik sifatida beriladi. Shuning uchun muayyan va mavhum 
otning farqli tomoni faqatgina ularning haqiqiy (
kitob, olma, eshik
) 
yoki xayoliy (
sevgi, ishq, shirinlik
), umumiy va yakka narsani 
ifodalashi emas, balki belgi, sifat ma‘nosining qay usulda talqin 
etilishi ham. 
Ot birlik shaklda bir turdagi predmetlarning o‗zini (
yakka ot
) yoki 
predmet to‗dasini (
jamlovchi ot
) bildirishiga ko‗ra ham farqlanadi.