O‘zbeкiston respubliкasi

O„zlashma so„zlar lug„ati
da o‗zbek tiliga boshqa tildan kirib 
kelgan so‗z izohlanadi. Bu tipdagi lug‗at izohli lug‗atning bir 
ko‗rinishi. Ular qaysi tildan o‗zlashgan so‗zlarni izohlashiga ko‗ra 
turlicha nomlanadi. Masalan, O.Usmon va R.Doniyorovlar tomonidan 
1965-yilda nashr etilgan «Ruscha-internatsional so‗zlar izohli 
lug‗ati»da rus va boshqa Yevropa tillaridan kirib kelgan so‗zlar 
izohlangan. 
Frazeologik lug„at 
ham maxsus lingvistik lug‗atning bir turi 
bo‗lib, Sh.Rahmatullayev tomonidan tuzilgan «O‗zbek tilining izohli 
frazeologik lug‗ati» (Toshkent, 1978) bunday lug‗atning mukammal 
namunasidir. Undan misollar keltiramiz. 
«
Qulog„(i)ga chalinmoq 
nima kimning? Biror gapni yoki 
tovushni noaniq tarzda eshitmoq. o‗xshashi: 
qulog„(i)ga kirmoq. 
Erkaklar orasidagi gap Asalbibining qulog„iga chalingan edi. 
Oybek. 
Oltin vodiydan shabadalar. 
Uzoqdan traktorning guvillagan ovozi 
quloqqa chalindi
. R.Fayziy. Cho‗lga bahor keldi (294-bet). 
«
Qurimoq 
– yostig‗ini quritmoq: yostig‗i quridi: tinka-madori 
quridi: tinkasini quritmoq: esim qursin» (375-bet). 
Onomastik lug„at 
o‗zbek leksikografiyasining alohida sohasiga 
aylandi. Bunday lug‗atda atoqli ot (onomosionim), toponim yoki 
antroponim izohlanadi va ular etimologik lug‗atning o‗ziga xos 
ko‗rinishi. Bunga T.Nafasov tomonidan tuzilgan 
«Janubiy 
O‗zbekiston toponimlarining izohli lug‗ati»ni, S.Qorayevning «Joy 
nomlarining izohli lug‗ati»ni misol qilib keltirish mumkin. 
Dialektal lug„at 
o‗zbek tilining dialekt va shevalariga xos bo‗lgan 
leksik birliklarni qayd qiladi. Bunday lug‗at, umuman, o‗zbek tilining 

---

140 
barcha shevalariga xos yoki ma‘lum bir sheva so‗zini izohlashga 
mo‗ljallangan bo‗lishi mumkin. 1971-yilda mualliflar jamoasi 
tomonidan «Fan» nashriyotida chop etilgan «O‗zbek xalq shevalari 
lug‗ati»ni bunga misol qilib keltirish mumkin. Lug‗atdan misol 
keltiramiz: