|
Jamoat salomatligi va sog’liqni saqlashning rivojlanish tarixi
"Sog’liqni saqlash" tushunchasi "tibbiyot"ning tarkibiy qismlaridan biri
hisoblanadi.
Sog’liqni saqlash - aholi salomatligini muhofaza qilish va mustahkamlash
bo’yicha ijtimoiy jamoa hamda tibbiyotning ijtimoiy vazifasidir. Bunday faoliyat
qismlari va elementlari bog’liqliklari qadim asrlardayoq kuzatilgan edi.
Matriarxat davrida insonlar sog’ligi va xotirjamligi ayollar qo’lida bo’lgan,
ularni slavyanlar "asrovchilar" deb atashgan.
Eramizdan avvalgi XVIII asrga qadar salomatlikni muhofaza qilish bilan
alohida jamiyatlar shug’ullangan, keyinchalik esa insonlar orasidan hayotiy
tajribaga ega bo’lgan oqsoqollar, shamanlar, tabiblar ajralib chiqib, ularning
vazifalari bo’lib, urf-odatlar, hamda xalq tabobatidan foydalangan holda
bemorlarni azoblardan xalos etish hisoblangan.
Qabilalar, knyazliklar, shaharlar paydo bo’lishi bilan, tabiblarni o’qitish va
tayyorlash boshlangan.
Diniy jamiyatlar, ayniqsa, dehqonlar "yetimlar va kasallar" to’g’risida
g’amxo’rlikni o’z zimmalariga olganlar, cherkov kasalxonalarini tashkil etganlar.
Cherkov orqali yuqori hokimiyat vakillari bemorlar va nogironlarga
g’amxo’rlik va homiylik ko’rsatganlar, epidemiyalarni ogohlantirishga e'tibor
berganlar, bozorlar, suv havzalari, quduqlarning sanitariya holatlarini kuzatganlar.
Bazalt ustuni qadimiy tibbiyot qonun yodnomalaridan biri bo’lib
hisoblanadi, unga podshohga bag’ishlangan qonuniy maqolalar matni bandlari
o’yib yozilgan, hamda fuqarolar sog’lig’iga katta e'tibor qaratilgan.
Vavilon asiri Xammurapi podsholik davrida (eramizdan avvalgi XVIII asr)
tibbiy yordam ko’rsatish natijalariga binoan, shifokorlarni rag’batlantirish va
jazolashga taaluqli bir nechta cheklash va ogohlantirishlar o’rnatilgan edi.
Qadimiy grek polislar va Rim shaharlarida qullarni va yollab ishlovchilarni
davolash uchun, sanitariya obodonlashtirish, suvlarni nazorat qilish maqsadida
shifokor mutaxassislarni, sanitariya amaldorlarini yollashar edi.
Yuliy Sezar barcha tibbiyotni o’rganuvchilarga Rim fuqaroligini bergan
ekan. Ko’plab qadimiy davlatlar boshliqlari shifokorlarni sharafli shaxslar deb
hisoblashgan, ular jamiyatda yuqori mavqega ega bo’lishgan. Shu bilan bir vaqtda
eramizning XVI asriga qadar tibbiyotning umummilliy xizmatlari va tizimlari
bo’lmagan, sog’liqni saqlash qonuniy dalolatnomalari viloyatlar va boshqa
davlatlar hududlariga tarqatilmas edi, faqat hududiy, yuqori va cherkov hokimiyati
xarakteriga muvofiq edi.
8
Faqat XIX asr oxiriga kelib tibbiyot bo’g’inlari va aholi alohida guruhlari
sog’ligi jamoatchilik homiyligi to’g’risidagi birinchi tajribalar asosida sog’liqni
saqlash tizimlarini tuzish boshlandi.
O’zbekistonda butun Rossiyadagi kabi, qishloqlarda mahalliy, shaharlarda
fabrika-korxonalar tibbiyotlari paydo bo’ldi. Shaharlarda tibbiyot, diniy va boshqa
tashkilotlarni boshqarish o’z-o’zini boshqarish organlariga topshirilgan. Shunday
qilib, 1917 yilga qadar umumdavlat sog’liqni saqlash tizimi bo’lmagan.
Jamoatchilik sog’lig’ini himoya qilish ishi bilan, ko’plab tashkilotlar, hattoki Ichki
Ishlar Vazirligi departamenti va harbiy tashkilotlar shug’ullanishgan. Jahonning
boshqa davlatlarida ham umumiy rahbarlik, shu bilan bir qatorda mahalliy va
fabrika-korxonalar tibbiyotlari ham bo’lmagan.
Fuqarolar sog’lig’iga va barcha tibbiyot tashkilotlariga aloqador birinchi
o’zgarishlar 1822 yilda Fransiyada amalga oshirilgan. Ichki Ishlar Vazirligi
qoshida Oliy tibbiy kengash, joylarda esa tegishli qo’mitalar va komissiyalar
tashkil etilgan. Fransiya tajribasi asosida aynan shunday tizimlar boshqa
davlatlarda ham tashkil etila boshladi (Angliya, Germaniya va boshqalar). Shu
davrdan, ayniqsa, Rossiyada boshqaruv organlari tashkil etila boshladi va ular
faoliyati jamiyat rivojlanishiga qarab spetsifik yo’nalishga ega edi.
Endilikda sog’liqni saqlash ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitlar, aholi va
alohida guruhlar sog’lig’ini mustahkamlash va himoya qilish talablari asosida
rivojlana boshladi.
Bugungi kungacha saqlanib kelinayotgan eng muhim boshlang’ich pozitsiya
sog’liqni mustahkamlash va saqlashda davlat va jamoatchilik javobgarligi, aholini
sog’liqni saqlashda ishtirok etishidir.
Sovet Ittifoqi tugatilganidan so’ng, barcha sobiq respublikalarda sog’liqni
saqlashning asosiy yo’nalishlarini saqlagan holda, sog’liqni saqlash tizimlarini
qayta ko’rish va isloh qilish ishlari boshlandi.
Zamonaviy sog’liqni saqlash tizimlari jahon bo’ylab shartli ravishda 3
guruhga bo’linadi:
- sug’urta tizimi Germaniya, Fransiyada juda aniq taqdim etilgan;
- xususiy sog’liqni saqlash tizimi AQSh uchun xarakterlidir;
- Angliya uchun davlat tizimi xarakterlidir;
Ko’plab davlatlarda sog’liqni saqlash tizimining aralash va turli tashkiliy
shakllari mavjud va ular rivojlanib kelmoqda. Bunday holat hozirgi vaqtda
O’zbekiston uchun ham xarakterlidir.
Sog’likni saqlash rivojlanishi bilan, davlat tizimidagi turli tibbiy tarmoqlari
paydo bo’la boshladi.
1. davolash -profilaktika muassasalari;
2. onalik va bolalikni muhofaza qilish muassasalari;
3. sanitariya-epidemiologiya xizmati muassasalari;
4. tibbiyot ta'limi va ilmiy-tadqiqot muassasalari;
5. dorixona muassasalari, tibbiyot va farmatsevtika sanoati korxonalari;
6. sanatoriya va dam olish muassasalari;
7.patologik-anatomiya, sud-tibbiyot, sud-psixiatriya ekspertiza muassasalari;
9
8. tibbiy sug’urta tizimi tashkil etilgan joylarda majburiy tibbiy sug’urta
tashkilot va muassasalari. O’zbekistonda bu tizim ishlab chiqish bosqichida.
Do'stlaringiz bilan baham: |
