|
3-jadval
Respublikada korxonalarning mulkchilik shakllari bo'yicha tarkibi
(Umumiy soniga nisbatan % hisobida), yil boshida
|
1997
|
1998
|
1999
|
Davlat korxonalari
|
15,6
|
12,1
|
11,2
|
Xususiy korxonalar
|
44,1
|
46.2
|
45,1
|
Jamoa korxonalari
|
37,0
|
38,8
|
40,3
|
Qo'shma korxonalar
|
2,0
|
2,0
|
1,9
|
Boshqa korxonalar
|
1,3
|
0,9
|
1,5
|
Jami nodavlat korxonalar
|
84,4
|
87,9
|
88,8
|
Jami korxonalar
|
100,0
|
100,0
|
100,0
|
1999 yil boshida 188,1 mingta korxonalarning 11,2 foizini (241 ming) davlat korxonalari, 88,8 foizini (167 ming) nodavlat, shundan 45,1 foizini (75,3 mnng) xususiy korxonalar tashkil qilgan.
1998 yil natijalariga ko'ra Respublika yalpi ichki mahsulotining 64,5%, sanoat mahsuloti hajmining 64,1%, yalpi qishloq xo'jalik mahsulotining 98,7%, qurilish ishlari hajmining 77,1%, chakana tovar aylanmasining 95,3%, aholita pulli xizmat ko'rsatishning 51,6% va iqtisodiyotda band bo'lganlar sonining 74,2% nodavlat korxonalar ulushiga to'g'ri kelgan.
Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishdan keladigan samara ikki yoqlama xarakterga ega. Bir tomondan, u aholining bo'sh turgan mablag'larini o'ziga jalb qilib, ularning bozorga tazqiyini pasaytiradi. Ikkinchi tomondan, yangi mablag'larni ishlab chiqarishga jalb etish va tovar ishlab chiqaruvchilar o'rtasida raqobatni yuzaga keltirish uchun sharoit yaratadi. Bu yerda shuni ta'kidlash lozimki, xususiylashtirish iqtisodiyotning davlatga qarashli bo'lmagan sektorini shakllantirishning yagona yo'li emas. Tashabbuskorlik asosida yakka tartibdagi xususiy mulkchilikka asoslangan, shuningdek, turli xil kooperativlar, shirkatlar, ma'suliyati cheklangan jamiyatlar ko'rinishidagi kichik va o'rta korxonalarni tashkil qilish — ikkinchi qudratli jarayon hisoblanadi.
Qiyosan yirik korxonalarni xususiylashtirishni ko'zda tutuvchi navbatdagi bosqich 1998 yilda boshlandi. Bu bosqichda xususiylashgirish yakka tartibda va ko'proq xorijiy sarmoyalarni jalb etish asosida amalga oshirish mo'ljallangan. Bunda o'rta va katta korxonalarni xususiylashtirish jarayonining asosiy shartlari Respublika Vazirlar Mahkamasining «Davlat mulkini xususiylashtirishida xorijiy sarmoyalarni jalb qilish choralari to'g'risida» (1998 yil 18 noyabr 477 sonli) farmoyishida qayd qilingan.
Farmoyishda, birinchidan, 1999-2000 yillar davomida xorijiy sarmoyalarga yakka tartibda xususiylashtirish uchun taklif etilgan (30 ta), ikkinchidan, 100% xorijiy sarmoyador mulkchiligiga o'tkaziladigan (69 ta) va uchinchidan, 25% daya 75 foizgacha aksiyalari xorijiy investrlarga sotiladigan (159 ta) korxonalyar ro'yxati ko'rsatilgan.
Respublika iqtisodiyoti 1996 yildan boshlab mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirishning uchinchi bosqichiga kirdi. Bu bosqich yakunlovchi xarakterga ega bo'lib, bu davrda xususiylashtirilmaydigan obyektlar ro'yxatiga kirmagan barcha obyekt va korxonalar davlat tasarrufidan chiqarildi.
Respublikada xususiylashtirishning adresli yo'naltirilganligi uning navbatdagi xususiyatidir. Bu esa aholining barcha qatlamlariga mazkur jarayonda aniqroq va natijaliroq qatnashish imkonini beradi. Xususiylashtirishning adresli yo'naltirilganligi uy-joylarning o'z egalariga imtiyozli yoki bepul berilishida, aholining ko'proq muhtoj va zaif qatlamlarini qo'llab-quvvatlashning turli xil dasturlari budjet mablag'lari hisobiga qoplanishida, qishloq aholisi o'z yordamchi xo'jaliga uchun chek yerlar olishi kabilarda o'z ifodasini topadi.
O'zbekistonda xususiylashtirishning to'lovliligi uniig navbatdagi muhim xususiyatidir. Pulni to'laga orqali davlat tasarrufidagi korxona va obyektlarni xususiylashtirishda mulkni bepul taqsimlash bilan bog'liq salbiy holatlar bartaraf etilishi bilan birga qator muammolarni hal qilish imkoniyati yaratiladi. Bulardan asosiysi avvalo tadbirkorlikni, xususiylashtirilgan korxonalarni davlat tomonidan qo'llab, quvvatlashning moliyaviy manbalari paydo bo'ladi, bozor infratuzilmasini barpo etish uchun resurslar vujudga keladi va aholini ijtimoiy muhofazalash dasturini ro'yobga chiqarish uchun mablag'lar jamlanadi.
Davlat mol-mulkini yangi mulkdorlarga sotish yo'li orqali ularning mulkchilikning boshqa shakllariga aylantirilish bilan birga xususiylashtirishdan olinadigan mablag'lar shu korxonaning o'zini qo'llab-quvvatlashga, yangi raqobatlashuvi korxonalar barpo etishga ham sarflanadi.
Navbatdagi muhim xususiyat - respublikada mulkni davlat tasarrufidan chiqarish chog'ida aholi uchun kuchli ijtimoiy kafolatlar yaratildi va ta'minlaydi. Ijtimoiy kafolatlar bir butun imtiyozlar tizimi orqali yaratildi. Bular xususiylashtirilayotgan korxona mehnat jamoasiga aksiyalarni imtiyozli shartlar bilan sotish, yangi mulkdorga eskirgan asosiy fondlar hamda ijtimoiy infratuzilma obyektlarini bepul topshirish, davlat korxonalarining mol-mulki, fermalar, bog'lar va shu kabilarni imtiyozli shartlar asosida xususiylashtirish hamda soliq to'lashda ayrim imtiyozlar berish kabilardir.
Ijtimoiy kafolatlar iste'mol savatining eng kam miqdorini kuzatib borish, eng kam ish haqini, daromad solig'ini tartibga solish kabilarni ham o'z ichiga oladi.
Ijtimoiy muhofazalash davlatning barcha mulkdorlar hissadorlar, xususiylashtirilgan uy-joylarning, sotib olingan texnika va avtotransport vositalarining, yer maydonlari, xususiylashtirilgan fermalar va boshqa vositalarning egalarining huquqlarini himoya qilishda o'z ifodasini topadi.
Respublikada davlat mulkini xususiylashtirishning o'ziga xos boshqa jihatlari Prezidentimiz I.A. Karimov tomonidan bayon qilingan iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishning asosiy qoidalaridan kelib chiqadi. Bular quyidagilar:
Do'stlaringiz bilan baham: |
